قه‌یرانی ده‌ستوور و ئیراده‌ی سه‌ركرده‌كان
قه‌یرانی ده‌ستوور و ئیراده‌ی سه‌ركرده‌كان
له ڕۆژنامه‌ی هاوڵاتی و سايتی خه‌ندان
4/6/2013
لهو كاته‌ی هه‌رێمی كوردستان له هه‌ر چوار لاوه ڕووبه‌ڕووی هه‌ڕه‌شه و كێشه‌ی سیاسی و ئاسایشی چاره‌نوس ساز ده‌بێ، وه مه‌ترسی لاواز بوونی پێگهی لێ ده‌كرێ، وه لهو كاته‌ی كه هه‌رێم كوردستان له هه‌موو سه‌رده‌مانێكی تر زیاتر پێویستی به ته‌بایی و ته‌رتیبی ناو ماڵه، كه‌چی سیاسه‌تمه‌دار و سهركردهی حیزبهكانی گۆره‌پان سه‌رقالی جۆشدانی قه‌یرانێكی پڕ له جه‌مسه‌رگیرین كه هیچ كام له‌وان دڵنیا نیه له‌وه‌ی ئایا ئاراسته‌‌كان به‌ره‌و كوێ ده‌چن، وه ئایا له دواییدا ئه‌نجامه‌كه‌ی له خزمه‌تی به‌رژه‌وه‌ندی لایه‌نێك له سه‌ر حیسابی لایه‌نێكی تر وه‌یان له سه‌ر حیسابی به‌رژه‌وه‌ندی گشتی هه‌رێمدا كۆتایی پێ دێ.
جودایی ڕووكه‌ش و جه‌وهه‌ر
له ڕووكه‌شدا بڕگه‌كانی ده‌ستوور و مه‌سه‌له‌ی ڕاپرسی له‌سه‌ر ده‌ستوور بوونه‌‌ته سه‌رچاوه‌ی سه‌رهه‌ڵدانی ئه‌و قه‌یرانه، به‌ڵام له جه‌وهه‌ردا كێشه‌كان سیاسین و په‌یوه‌ندیان به ململانێی ناوه‌كی و ده‌ره‌كی حیزبهكانی گۆڕه‌پانه‌وه‌یه و په‌یوه‌ندیان به به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌تی حیزب و چه‌قه‌كانی ده‌سه‌ڵاته‌وه‌یه و په‌یوه‌ندیشیان به نزیك بوونه‌وه له كاتوساتی هه‌ڵبژاردنه‌كانه‌وه‌یه.
ئه‌و ده‌ستووره له ژێر سێبه‌ری رێكه‌وتننامه‌ی ستراتیژی نێوان پارتی و یه‌كێتی و له كه‌شی پڕ له ته‌باییه ده‌ستكرده‌كه‌ی ساڵانی ٢٠٠٦ و ٢٠٠٧ هاته كایه‌وه. لهو سه‌رده‌مه‌دا بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان هێشتا سه‌ری هه‌ڵنه‌دابوو و حیزبه ئیسلامیه‌كانیش به ئاستی ئێستا گه‌شه‌یان نه‌كردبوو، وه یه‌كێتی له ڕووی ده‌سه‌ڵات و دارایی و ژماره‌ی ده‌نگده‌رانیه‌وه خۆی به هاوتای پارتی ده‌زانی و به‌لایه‌وه گرنگ نه‌بوو كه ئایا سیسته‌م په‌رله‌مانی ده‌بێ وه‌یان سه‌رۆكایه‌تی، وه ئایا چی ئاستێكی ده‌سه‌ڵاتی ڕه‌ها له ده‌ستووردا ده‌درێته سه‌رۆكی هه‌رێم و ئایا سه‌رۆك له واقیعدا ملكه‌چی لێپرسینه‌وه ده‌بێ یان نا.
به‌ڵام له دوای جیابوونه‌وه‌ی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان له یه‌كێتی و لاواز بوونی یه‌كێتی، گۆڕانكاری بنه‌ڕه‌تی به‌سه‌ر نه‌خشه‌ی سیاسی ناوچه‌ی ژێر نفوزی یه‌كێتی داهات. له ئێستادا ڕێژه‌ی ده‌نگه‌كان و ژماره‌ی په‌رله‌مانتاران به جۆرێك ده‌قیان گرتووه كه ئه‌گه‌ر به‌و جۆره به‌رده‌وام بێت ئه‌وا له ئاینده‌دا چانسی باڵاده‌ستێتی حیزبهكانی غه‌یری پارتی زۆر كه‌م ده‌بنه‌وه و چانسی به‌رده‌وام بوونی پارتی له هه‌ڵگرتنی پۆستی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم و سه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و بگره سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مانیش زۆر زیاتر ده‌بێ. بۆیه‌ش سه‌رجه‌م حیزبهكانی گۆڕه‌پان له غه‌یری پارتی به‌و نه‌خشه‌یه نیگه‌رانن و له ده‌نگدان به ره‌شنووسی ده‌ستوور په‌شیمانن
هه‌ڵوێستی حیزبه‌كان
بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان له پارساڵه‌وه هه‌ڵوێستی خۆی ڕوون كرده‌وه‌ته‌وه و له كه‌مپه‌ینی سیاسیدا هه‌موار كردنه‌وه‌ی ده‌ستووری كردوه‌ته مه‌سه‌له‌یه‌كی میحوه‌ڕی. له به‌رامبه‌ریشدا، پارتی له به‌رژه‌وه‌ندی خۆی ده‌بینێ كه به هه‌موو شێوازێك رێگه لهو هه‌موار كردنه‌وه‌یه بگرێ. یه‌كێتی نیشتیمانیش له لایه‌كه‌وه نه‌یده‌ویست كه هاوپه‌یمانه ستراتیژیه‌كه‌ی زویر بكات و به‌رژه‌وه‌ندیه تایبه‌ته‌كانی بخاته مه‌ترسیه‌وه، و له لایه‌كی تریشه‌وه نایه‌وێ له سه‌رده‌می هه‌ڵبژاردندا كادر و جه‌ماوه‌ر و ده‌نگده‌ره‌كانی له‌وه زیاتر زویر بكات. به‌لای ئه‌وانه‌‌ی دواییه‌وه یه‌كێتی له مه‌سه‌له چاره‌نوس سازه‌كاندا سازشی بۆ پارتی كردووه و پێگهی یه‌كێتی له هه‌ولێر لاواز كردووه، وه لێك نزیك بوونه‌وه‌ی یه‌كێتی و گۆڕان به گرنگتر ده‌زانن له موجامه‌له كردنی پارتی
بۆیه‌ش، ده‌مێكه یه‌كێتی كه‌وتۆته نێوان دوو ئاگر و نه‌یده‌توانی به ئاسانی بڕیاری سیاسی بدات. لهو لاوه سكرتێری گشتی له ده‌باشان به‌ڵێنی به بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان دا كه كار بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی ده‌ستوور بكات و له‌ولاشه‌وه یاری به كات ده‌كرد و په‌یامی جیاوازی به ئه‌ندامانی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی و پارتی ده‌گه‌یاند. دوای نه‌خۆش كه‌وتنی سكرتێری گشتیش، سه‌ركرده‌كانی یه‌كێتی دیسانه‌وه هه‌ریه‌كه‌یان به‌جۆرێكی جیاواز لێدوانی به میدیاكان ده‌دا، تا ڕاده‌یه‌ك كه بێ سه‌روبه‌ری و بێ به‌رنامه‌یی و بگره هه‌مه‌به‌رنامه‌ییان پێوه دیار بوو
دیاره كه له ئێستادا له ناوچه‌ی ویلایه‌تی سه‌وزدا مه‌سه‌له‌ی به‌ره‌وڕوو بوونه‌وه و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی نفوزی پارتی بووه‌ته مه‌سه‌له‌یه‌كی گرنگ و بڕیارده‌ر له‌سه‌ر شێوازی ده‌نگدان. یه‌كێتی و بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان كێبڕكێیانه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كامیان ده‌توانی باشتر بیسه‌لمێنێ كه توانای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی ڕه‌های پارتی هه‌یه. ئه‌وه‌ش ڕه‌نگه وا بكات كه موزایه‌ده‌ی سیاسی به‌سه‌ر بابه‌ته جه‌وهه‌ریه‌كاندا زاڵ ببێ. دیاره كه ههندێ له حیزبه ئیسلامیه‌كانیش له بابه‌تی ده‌ستووردا له‌گه‌ڵ بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان هاوسۆزن، وه تا ئه‌و دواییه به شه‌رمنانه هه‌ڵوێسته‌كانیان ده‌نواند، به‌ڵام له ئێستادا ئه‌وانیش له ژێر فشاری جه‌ماوه‌ریان هه‌لوێستی ئاشكرایان یه‌كلایی كردووه‌ته‌وه
ئه‌وه‌ی ده‌مێنێته‌وه، هه‌ڵوێستی پارتیه، كه ئه‌وه‌یش له ناخدا یه‌كگرتوو نیه. له ڕووكه‌شدا، زۆربه‌ی سهركرده و كادرانی پارتی پاڵیان داوه‌ته پاڵ سه‌رۆكی هه‌رێم و پشتگیری له سێ باره كاندید كردنه‌وه‌ی ده‌كه‌ن و جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌نجامدانی ڕاپرسی ده‌كه‌ن، به‌ڵام شاراوه نیه كه به‌شێك له كادیر و سه‌ركرده‌كانی پارتی له‌گه‌ڵ ئه‌و ڕایه‌ن كه هه‌ڵچوونی قه‌یرانی ده‌ستوور له به‌رژه‌وه‌ندی حیزبه‌كه‌یاندا نیه، وه هه‌ڵوێسته‌كانیان بووه‌ته هۆی ئه‌وه‌ی كه یه‌كێتی و گۆڕان و حیزبه ئیسلامیه‌كان لێك نزیك ببنه‌وه و هه‌ستی دژ به پارتی له نێو خه‌ڵكدا ته‌شه‌نه بكات. هه‌روه‌ها نیگه‌رانن كه له كۆتاییدا ئه‌و قه‌یرانه كاریگه‌‌ری نێگه‌تیڤی له‌سه‌ر هه‌رێمدا ده‌بێ، به‌لام له‌وه ده‌چێ كه بۆ ئه‌و كادیر و سه‌ركردانه ئاسان نه‌بێ فشار بخه‌نه سه‌ر چه‌قه‌كانی بریاردانی ناو حیزبه‌كه‌یان.
كه‌شی نێگه‌تیڤ و كاریگه‌ریه‌كانی
ئیمڕۆ خه‌ڵكی هه‌رێم له‌وه‌دا نیگه‌رانن كه حیزبه سه‌ره‌كیه‌كان (له ده‌سه‌ڵات و ئۆپۆزیسیۆن) به پێی به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌تی خۆیان سه‌یری مه‌سه‌له چاره‌نوس سازه‌كان ده‌كه‌ن، و كاریگه‌ریی بڕیاره‌كانیشیان له نێو كۆمه‌ڵگاكاندا ره‌نگی داوه‌ته‌وه و بووه‌ته هۆی دیارده‌ی جه‌مسه‌رگیری و هێرشی نیگه‌تیڤ نێو لاوان و ڕێكخراوه حیزبیه‌كان و تۆڕه كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان. ئه‌وه‌ش زه‌مینه سازیی بۆ لێكترازانی كۆمه‌ڵگاكانی هه‌رێم كردووه و له ئێستاوه بازاڕی ئابووری هه‌رێمی نائارام كردووه. خه‌ڵكی هه‌رێم ترسیان له‌وه‌یه نه‌وه‌كا ههندێ له سه‌ركرده‌كان په‌نا ببه‌نه به‌ر تاكتیكی ئاڵۆزتر بۆ بنكۆڵ كردنی به‌رامبه‌ره‌كانیان (بۆ نموونه دروست كردنی قه‌یرانێكی ده‌ره‌كی یان شه‌ڕێكی نه‌خوازراو وه‌یان دواخستنی هه‌ڵبژاردنه‌كان). ئه‌و جۆره تاكتیكه‌ش مه‌ترسیداره و هیچ لایه‌نێك به تاكه سوودمه‌ند لێی ده‌رنا‌چێ و له‌وانه‌یه به‌رژه‌وه‌ندی به‌رزی نیشتیمانی بخاته به‌ر هه‌ڕه‌شه‌وه. ئه‌و كه‌شه نێگه‌تیڤه‌ی لهو جۆره قه‌یرانانه دێته كایه‌وه ده‌بێته هۆی لاوازتر كردنی پێگهی هه‌رێم و ناوماڵه‌كه‌ی، كه ده‌توانێ زه‌مینه بۆ ده‌ستێوه‌ردانی ده‌ره‌كی خۆشتریش بكات
شاراوه نیه كه له ئێستادا ئێران ڕۆڵێكی چالاك لهو دیبه‌یته‌دا ده‌بینێ و هه‌وڵیش ده‌دات كه قه‌یرانه‌كه له خزمه‌تی ئه‌جیندا عیراقی و سوری و توركی و ئه‌مه‌ریكیه‌كه‌یدا به‌كار بهێنێ. دیاره كه عیراقیه‌كان و دراوسێكانی تریش به هه‌مان شێوه هه‌وڵ ده‌ده‌ن سوود له قه‌یرانی ناوه‌كی هه‌رێمدا بدینن. ئه‌و جۆره ده‌ستێوه‌ردانانه و پێداگیری سهركردهی حیزبهكانی هه‌رێم له سه‌ر هه‌ڵوێستی پڕله سۆز و به شه‌خسه‌نه كراو، وای كردووه كه هیچ كام لهو سه‌ركردانه نه‌پڕژێته ئه‌وه‌ی خاڵی ناوه‌ند بدۆزێته‌وه وه‌یان بزانێ ئایا له كوێدا ده‌كرێ هه‌ڵوێسته‌كان لێك نزیك بكرێنه‌وه و له دوا ده‌ره‌نجامدا هه‌موویان به براوه‌یی لێی هه‌ڵبستن و كه‌سیان تێدا خۆی به دۆڕاو نه‌زانێت.
مه‌ترسی ڕاپرسی
دیاره كه جیاوازیه‌كان هه‌ر له‌وه‌دا نین كه‌وا ئایا رێگه بدرێت به‌وه‌ی كه سه‌رۆكی هه‌رێم بۆ جاری سێیه‌م خۆی هه‌ڵبژێرێته‌وه، وه ڕه‌نگه هه‌موو لایه‌كیان كۆك بن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه ده‌كرێ بۆ خاتری به‌رژه‌وه‌ندی گستی ئه‌ویان ببێته تاكه كاندیدی هه‌موویان بۆ ئه‌و پۆسته. خۆ ڕه‌نگه به لای پارتیه‌وه مه‌سه‌له‌ی به‌رده‌وام بوونی سه‌رۆكی هه‌رێم له پۆسته‌كه‌ی گرنگتر بێ له بڕگه جیاوازه پڕ له وورده‌كاریه‌كانی ده‌ستووره‌كه، وه ڕه‌نگه ئۆپۆزیسیۆنیش به‌رده‌وام بوونی سه‌رۆكی هه‌رێم به باجێكی بچووك ڕه‌چاو بكا له‌به‌رامبه‌ر هه‌مواركردنه‌وه‌ی ده‌ستوور.
به‌رده‌وام بوونی ئه‌و بارودۆخه له به‌رژه‌وه‌ندی كه‌سدا نیه، و ئه‌گه‌ر كێشه‌ی هه‌موار كردنه‌وه‌ی ده‌ستوور بووبێته هۆی سه‌رهه‌ڵدانی قه‌یرانێكی لێكترازێنه‌ر، ئه‌وا سه‌پاندنی ڕاپرسی ده‌ستووره‌كه ئه‌وه‌نده‌ی تر جیاكه‌ره‌وه ده‌بێ. خۆ تێپه‌ڕاندنی ده‌ستوریش له دوای راپرسیه‌كی گشتی كه سازانی نیشتیمانی له‌سه‌ر نه‌بووبێت ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌ی هه‌یه كه له‌نیوه‌ی ده‌نگ زۆر زیاتر نه‌هێنێت. ئه‌و جۆره ده‌ستوره‌ش كه پشتگیری گشتی له دوا نه‌بێ بۆ ماوه‌یه‌كی دوور و درێژ ده‌بێته هۆی تێكدانی ڕیزه‌كانی به‌ره‌ی نیشتیمانی، له‌جیاتی پته‌و كردنی. ده‌ستوری هه‌رێمێك كه چاوی له‌وه‌یه له ده‌وروبه‌رێكی دژواردا ببێته ده‌وڵه‌ت، پێویستی به‌وه‌یه كه زۆرینه‌ی هه‌ره زۆری خه‌لكی كوردستانی له پشت بێت، و پێویستی به‌وه‌یه كه هه‌موو تاكێكی هه‌رێمه‌كه به هی خۆی بزانێت.
ڕێگاچاره
ئیمڕۆ له‌جیاتی گفتوگۆی ناڕاسته‌وخۆ و نواندنی هه‌ڵوێستی عاتیفی و شه‌خسی، ده‌كرێ سهركرده بڕیارده‌ره‌كانی سه‌رجه‌م لایه‌نه‌كان به ڕاسته‌وخۆ گفتوگۆ بكه‌ن، وه تایبه‌ت به‌و بابه‌ته له ده‌وری مێزێك دابنیشن و له‌سه‌ر باشترین سازان ڕێكه‌ون، وه په‌یامێكی دڵنیاكه‌ره‌وه به خه‌ڵك بگه‌یه‌نن و ئارامی و ته‌بایی ناو هه‌رێم بپارێزن، وه له‌به‌رامبه‌ر هه‌ڕه‌شه ده‌ره‌كیه‌كانیشدا بنه‌مای هه‌رێم به پته‌وی بهێلنه‌وه. ئه‌و هه‌رێمه و خه‌ڵكی هه‌رێم شایسته‌ی ئه‌وه‌ن كه سه‌ركرده‌كانیان لهو ئاسته‌ی به‌رپرسیارێتیدا سیاسه‌ت بكه‌ن.