Embedded Files
بيرەوەری كاری لۆبێ لە بەریتانیا: لە شەڕی كوەیتەوە بۆ كۆڕەو
بيرەوەری كاری لۆبێ لە بەریتانیا: لە شەڕی كوەیتەوە بۆ كۆڕەو
وه‌رچه‌رخانی چاره‌نوس
ده‌كرێ ١۹۹٠ به ساڵی وه‌رچه‌رخانی چاره‌نوسی ڕژێمی سه‌ددام، و١۹۹١ يش به ساڵی وه‌رچه‌رخانی چاره‌نووسی كورد له قه‌له‌م بدرێ. له كۆتايی شه‌سته‌كانه‌وه تا كۆتايی هه‌شتاكان، ههتا ده‌هات حيزبی به‌عس و خێزانی سه‌ددام و خودی سه‌ددام چه‌نگيان له حوكم چاكتر گير ده‌بوو. له ناوهوه و ده‌ره‌وه‌ی عيراقدا، ده‌سه‌ڵات و پشتگيریكه‌ر و لايه‌نگيريان ڕووی له زيادی بوو، و زلهێزه‌كانی ڕۆژهه‌ڵات و ڕۆژئاواش پشتيان گرتبوو. له سه‌ره‌تای حه‌فتاكان، سه‌ددام ياری زيره‌كانه و دڕندانه‌ی ئه‌نجام دا بۆ خۆچه‌سپاندن له ده‌فه‌ی ده‌سه‌ڵاتی حيزبی به‌عس و حوكمی عيراق. له شه‌ڕی ئۆپۆزيسيۆنيشدا، هه‌ر قۆناغه‌ی حيزبێك وه‌يان كۆمه‌لێكی ته‌سفيه ده‌كرد.
له ساڵی ١۹٧٠، سه‌ددام هودنه‌يه‌ك و پڕۆسه‌يه‌كی گفتوگۆی چوار ساڵيی له‌گه‌ڵ كورد ده‌ست پێ كرد، و پارتی ديموكراتی كوردستانی كرده جۆره شه‌ريكێكی حوكمڕانی. له‌و ماوه‌يه‌دا ته‌ركيزی خسته سه‌ر ته‌رتيبی ماڵ. له‌ناو حيزبه‌كه‌ی، كه‌وته خوێن ڕشتن و ته‌سفيه‌ی حيسابات، ههتا بووه سه‌رۆكێكی بێ مونازيع. كه له ١۹٧١-١۹٧٢، په‌يوه‌ندی به سۆڤيه‌ت به‌هيز كرد و به هۆيه‌وه حيزبی كۆمۆنيستی عيراقی به‌‌لای خۆيه‌وه ڕاكێشا. جه‌بهه‌يه‌كی له‌گه‌ڵ دروست كردن (به براگه‌ورايه‌تی به‌عس) و كۆمۆنيسته‌كانی به‌كار هێنا بۆ پێچه‌قاندنی ڕژێم و لێدانی ئۆپۆزيسيۆنی عيراقی و، دواتر بۆ ليدانی بزوتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌يی كوردی. له‌و ماوه‌يه‌دا، چه‌ند كه‌سێكی ناوداری پارتی كوشت و چه‌ندين هه‌وڵی كوشتنی مه‌لا مسته‌فای بارزانی دا. له ١۹٧٤-١۹٧٥، ژڕێم ته‌فه‌روغی بۆ شه‌ڕی كورد كرد و له ئه‌نجامدا، به موراوه‌غه‌ی سياسی و سازشی مه‌زن بۆ ئێرانی دوژمنی، توانی هه‌ره‌س به شۆڕشه‌كه‌ی بهێنێ.
له كۆتايی حه‌فتاكان سه‌ددام كه‌وته گيانی كۆمۆنيسته‌كان، و ههتا قڕ كردن ته‌فروتونای كردن. له‌وه به‌ولاوه بزوتنه‌وه‌ی كۆمۆنيستی له عيراقدا خۆی نه‌گرته‌وه. دوای ئه‌وانه، وهك ئاماده‌باشيه‌ك بۆ شه‌ڕی هه‌شت ساڵه‌ی دژی ئێران، سه‌ددام كه‌وته قه‌ڵاچۆكردنی ڕێكخراوه شيعه‌كان. له‌گه‌ڵ به‌رده‌وام بوونی شه‌ڕيشدا، له جياتی لاواز بوون، ڕژێم توانی كونتڕۆڵی ئۆپۆزيسيۆنی عه‌ره‌بی بكات. جارێ سوننه ههتا ئيمڕۆشی له‌گه‌ڵدا بێ هێزی ئۆپۆزيسيۆنی لێ دروست نه‌بوو. شيعه‌ش ده‌ربه‌ده‌ر بوون و له‌ناو عيراقدا كاريگه‌ريان نه‌ما. به‌ڵام بزوتنه‌وه‌ی كوردی له‌ماوه‌يه‌كی كه‌م دا سه‌ری هه‌لدايه‌وه و له‌گه‌ڵ تێپه‌ڕبوونی كات، به‌ره‌و كۆتايی حه‌فتاكان و سه‌ره‌تای هه‌شتاكان، هه‌ر ڕووی له گه‌شه كردندا بوو.
دياره كه چياكانی كوردستان و ڕۆحی هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌ی كورد و ناڕه‌وايی شه‌ڕه‌كه‌‌ی سه‌ددام له دژی ئێران و ئاسانی ڕاكردن له عه‌سكه‌ری، وای كردبوو كهوا بۆ سه‌ددام زه‌حمه‌ت بێ كه به ئاسانی و به چه‌كی ته‌قليدی بزوتنه‌وه‌ی كوردی سه‌ركوت بكات و كوردستان كۆنتڕۆل بكات. به‌ڵام له‌و سه‌رده‌مه‌ی كه سه‌ددام ڕێگه‌ی بۆ خۆش بوو و توانی چه‌كی كيميايی دروست بكات و دواييش له‌به‌ر چاوی دونيا دا له دژی ئێراندا به‌كاری بهێنێ، ئه‌وكات مه‌ترسی ئه‌وه په‌يدا بوو كهوا ڕه‌نگه سه‌ددام بتوانێ زه‌برێكی كوشنده‌ی وا له بزوتنه‌وه‌ی كوردی بدات كه قه‌ت پێشتر نه‌كرابێ.
هيشتا شه‌ڕی عيراق و ئێران ته‌واو نه‌بوو بوو كه (شا فه‌هد)ی سعودی داوای له سه‌ددام كرد كه ڕێگاچاره‌سه‌رێك بۆ كێشه‌ی كوردی دابنێ. سه‌دداميش له‌وه‌ڵامدا گوتی خه‌مت نه‌بێ ڕێگاچاره‌يه‌كی ئه‌به‌ديان بۆ ده‌دۆزمه‌وه. ساڵی ١۹٨٧-١۹٨٨ سه‌رده‌می به‌جێ گه‌ياندنی ئه‌و به‌ڵێنه بوو، واته ئه‌نجامدانی كه‌مپه‌ينی ئه‌نفال و به‌كار هێنانی چه‌كی كيميايی بوو، كه به‌هۆيانه‌وه سه‌رچاوه‌ی ژيانی له گوندو چياكانی كوردستاندا قڕ كرد، و زياتر له سه‌د هه‌زار كوردی زينده‌به‌چال كرد و پێشمه‌رگه و خه‌ڵكی تری بۆ ئه‌وديوی سنوور ڕه‌تاند. ئه‌و ڕۆژانه تاريكترين سه‌رده‌م بوون له ته‌واوی مێژووی كوردی. له‌و سه‌رده‌مه دابوو كوردی كوردستان و هه‌نده‌ران له ناخۆشترين باردا ده‌ژيان، و له زۆركه‌س وابوو كه مانه‌وه‌ی سه‌ددام له ده‌فه‌ی حوكمڕانيدا بۆ ماوه‌ی ژيانی خۆی و كوڕه‌كانی مسۆگه‌ره.
سه‌ره‌ڕای ئيفلاس بوونی ڕژێم له ڕووی داراييه‌وه، و ڕزينی سيسته‌می حوكمڕانی و كه‌لوپۆ بوونی مليۆنێك عيراقی، سه‌ددام ئاهه‌نگی سه‌ركه‌وتنی له شه‌ڕه‌كاندا ده‌گێڕا، و ڕووی ڕژێمه‌كه‌ی هه‌ر به‌ره‌و لوتكه بوو. هه‌وڵی په‌يدا كردنی چه‌كی ئه‌تۆمی ده‌دا، بۆ ئه‌وه‌ی دواڕۆژی ڕژێمه‌كه‌ی و سه‌رۆكايه‌تی (ئوممه‌ی عه‌ره‌بی) و ئه‌ندامێتی (مه‌جليسی دائيم ی نه‌ته‌وه يه‌ك گرتوه‌كان) مسۆگه‌ر بكات. سه‌ددام ئه‌وه‌نده له خۆی بايی ببوو، كه‌وتبوه ده‌عيه و هه‌ڕه‌شه و هه‌لوێستی بێ منه‌تانه له به‌رامبه‌ر عه‌ره‌ب و ئيسرائيل و وڵاته ڕۆژئاواييه‌كان.
(١۹۹٠) - ساڵی يه‌كلايی كردنه‌وه
له ساڵی ١۹۹٠، سه‌ددام هه‌ستی به موئامه‌ڕه‌يه‌كی نێوده‌وڵه‌تی، گوايا به پيلانی ئيسرائيل و به‌ريتانيا و ئه‌مه‌ريكا، ده‌كرد. پێده‌چوو په‌رژينه‌كه‌ی كه‌لێنی بكه‌وتێ و كۆشكه‌كه‌ی بنكۆڵ بكرێ. كه‌لێنی يه‌كه‌م به مه‌سه‌له‌ی له‌سێداره‌دانی (فه‌رزاد بازۆفت) ده‌ستی پێ كرد.
فه‌رزاد بازۆفت
بازۆفت ڕۆژنامه‌نووسێكی به ڕه‌گه‌ز فارسی بوو، و بۆ ڕۆژنامه‌ی (ئۆبزێرڤه‌ر)ی به‌ريتانی كاری ده‌كرد. هێشتا نه‌بووبووه به‌ريتانی و ليسه‌پاسی په‌ناهه‌ندهه‌يی هه‌لده‌گرت. بازۆفت تموحی ڕۆژنامه‌وانی زۆر بوو بۆيه به دوای كه‌ره‌سته‌ی وتاری به‌هێزدا ده‌گه‌ڕا. خۆی و كۆمه‌ڵێك له ڕۆژنامه‌نووسانی به‌ريتانی له سه‌ر ده‌عوه‌تی حكومه‌تی عيراقی له سێپتيمبه‌ری ١۹٨۹ دا چوونه عيراق. له‌وێ به ئاگاداری عيراقیه‌كان و به هاوه‌ڵی (دافنی پاريش)، كه سيسته‌رێكی به‌ريتانی به ڕه‌گه‌ز ئايرله‌ندی بوو، چووه شاری (حيلله) بۆ سه‌ردانی ناوچه‌ی كارگه‌يه‌كی ساروخ دروستكردن. گوايا پێشتر به‌كرێگيراوی ئيسرائيلی كارگه‌كه‌یان ته‌قاندۆته‌‌وه و (٧٠٠) كه‌سی عيراقی تێيدا كوژراون و ده‌وروبه‌ره‌كه‌ش به ماده‌ی ئه‌تۆمی پيس بووه. دوای ئه‌وه، له ١٥ی سێپتێمبه‌ردا، بازۆفت به خۆی و (۳٤) وێنه‌ی كارگه‌كه و چه‌ندين سامپڵی خۆڵی نزيك كارگه‌كه‌وه له فرۆكه‌خانه‌ی به‌غدا دا گيرا. له نۆڤه‌مبه‌ردا، بازۆفت هێنرايه سه‌ر شاشه‌ی ته‌له‌فزيۆن، و دانی به "جاسوسيه‌تی بۆئيسرائيل" پێدانرا. سه‌ره‌ڕای هه‌وڵ و ته‌قه‌ڵڵايه‌كی نێوده‌وڵه‌تی بێ پايان، له ڕۆژی ١٠ی مارتی ١۹۹٠دا، له ژوورێكی داخراودا، بازوفت دادگايی كرا و حوكمی له‌سێداره‌دانی درا، و له كاتژمێری شه‌ش و نيوی سه‌رله به‌يانی ١٥ی مارت دا، حوكمه‌كه‌ی به‌سه‌ردا ته‌نفيز كرا. سه‌رۆك وه‌زيرانی به‌ريتانی ئه‌وده‌م (مارگرێت ثاتچه‌ر) زۆر تووڕه بوو و يه‌كسه‌ر باڵوێزی به‌ريتانی له عيراق كێشايه‌وه و هه‌موو سه‌ردان و هاتوچۆكانی وه‌زيره‌كانی كانسل كرد. چه‌ندين حكومه‌تی ئه‌وروپاييش ناڕه‌زايی و تووڕه‌يی خۆيان له‌و كاره نامرۆڤانه ده‌ربڕی. له دوای ڕزگار كردنی عيراق، ڕۆژنامه‌ی ئۆبزێرڤه‌ر به‌دوای فايلی بازۆفت دا گه‌ڕا و ديمانه‌ی له‌گه‌ڵ كۆلۆنێلی موخابه‌رات (كازم عه‌سكه‌ر) كرد، كه له لێپرسينه‌وه‌ی بازۆفت دا به‌شدار بوو. كازم عه‌سكه‌ر دانی به بێ تاوانی بازۆفت دانا و گوتی كه‌س له ئێمه هيچی له ده‌ست نه‌ده‌هات چونكه سه‌ددام بڕياری له سێداره‌دانی دابوو.
سوێند و هه‌ڕه‌شه
له ٢٨ی مارتی ١۹۹٠، واته دوو هه‌فته له دوای له سێداره‌دانی بازۆفت، به‌ريتانيا پێنج كه‌سی عيراقی گرت، به‌و تاوانه‌ی كهوا هه‌وڵيان داوه سويچی (كرايتۆن)ی ده‌ستكردی ئه‌مه‌ريكی، به قاچاخ ببه‌نه عيراق. ئه‌و جۆره سويچه، تايبه‌ته به ته‌قاندنه‌وه‌ی بۆمبی ئه‌تۆمی. له ۳١ی مارتی ١۹۹٠ دا، ڕۆژنامه‌ی (واشينگتن پۆست)ی ئه‌مه‌ريكی بڵاوی كرده‌وه كهوا له پارسالدا (له ١۹٨۹)، حكومه‌تی ئه‌مه‌ريكی ڕێگه‌ی له هه‌مان كاری قاچاخی عيراقی گرتوه، به‌ڵام نه‌يهێشتوه هه‌واڵه‌كه بڵاو ببێته‌وه. سه‌ددام بهوه په‌ست بوو، و له ڕۆژی ٢ی ئه‌پريل دا چوه سه‌ر ته‌له‌فزيۆن و سوێچێكی كرايتۆنی به‌ده‌سته‌وه گرت و به پێكه‌نيه‌وه ده‌يگوت ئه‌و جيهازه‌‌يان گرتوه كه خۆمان ده‌توانين دروستی بكه‌ين. ئه‌وجا سه‌دام هێرشێكی توندی پڕ له هه‌ڕه‌شه‌ی برده سه‌ر ئيسرائيل و گوتی كهوا زه‌بری چه‌كی كيميايی عيراقی به‌قه‌ده‌ر هی ئه‌مه‌ريكا و سۆڤيه‌ته. سوێندی خوارد "به خوا" كهوا "ئه‌گه‌ر ئيسرائيل هه‌ر كارێكی دژوار له دژی عيراق ئه‌نجام بدات ئه‌وا عيراق تۆڵه ده‌ستێنێته‌وه و نيوه‌ی ئيسرائيل ئاگر تێبه‌ر ده‌دات". له‌و هه‌ڕه‌شانه‌دا ئيشاره‌تی بۆ نوێترين جۆری چه‌كی كيميايی دوانه‌يی (وهك ڤی ئێكس)ی عيراقی كرد. ئه‌و هه‌ڕه‌شه ناموته‌وازينانه‌ی سه‌ددام بوونه هۆی په‌يدا بوونی كرژی و ڕه‌خنه‌يه‌كی زۆر له‌دژی ڕژێمه‌كه‌ی.
له پێنجه‌م ڕۆژی ئه‌پريلی ١۹۹٠ دا، حكومه‌تی ئه‌مه‌ريكا ديپلۆماتێكی عيراقی له واشينگتن ده‌ركرد به‌و تاوانه‌ی كه پيلانی كوشتنی چه‌ند په‌ناهه‌نده‌يه‌كی عيراقی داڕشتوه. له ٧ی ئه‌پريل سه‌ددام، له‌تۆڵه‌ی ئه‌و كرداره‌دا، ديپلۆماتێكی ئه‌مه‌ريكی له عيراق ده‌ركرد و به ئاشكرا ڕه‌خنه‌ی توندی له شه‌خسی سه‌رۆك بوش گرت.
زله‌تۆپی بول
هاوكات له‌گه‌ڵ ئه‌و ڕووداوانه‌ش، به كوژرانی (گيرالد بوڵ) به ده‌ستی جاسوسێكی ئيسرائيلی، مه‌سه‌له‌ی (پڕۆژه‌ی زله‌تۆپی بابل) ئاشكرا بوو. گيرالد بول زانايه‌كی تۆپ (مه‌دفه‌ع) دروستكه‌ری كه‌نه‌دی بوو، و له سه‌ره‌تای شه‌ڕی عيراق و ئيرانه‌وه كاری نهێنی له‌گه‌ڵ ڕژێمی عيراقی ده‌كرد و چه‌ندين تۆپی تۆكمه‌و پێشكه‌وتووی بۆ داهێنابوون. گيرالد بوڵ زۆر ته‌موح و زيره‌ك بوو، و بۆ مه‌به‌ستی زانستی و ناوبانگيی شه‌خسی و پاره‌په‌يدا كردن، ههتا ده‌هات تۆپی زل و زه‌به‌لاحتر و كاريگه‌رتری دروست ده‌كرد. له دوا پڕۆژه‌ی دا، ده‌ستی به دروست كردنی زله‌تۆپ (Supergun، المدفع العملاق) كرد كه ناوی (پڕۆژه‌ی بابل)يان لێ نابوو.
به گوێره‌ی وه‌سفه‌كان، بۆڕی تۆپه‌كه (١٥٠) مه‌تر درێژ و(٢١٠٠) تۆ‌ن قورس و به تيره‌ی (١٠٠٠) ميليمه‌تر خڕ بوو. ئه‌و زله‌تۆپه توانای ئه‌وه‌ی هه‌بوو كه گوڵله تۆپێكی (٦٠٠) كيلۆگرامی ههتا مه‌ودای هه‌زار كيلۆمه‌تر ڕه‌ت بكات، وه‌يان قه‌واره‌يه‌كی به قورسايی دوو تۆ‌ن بنێرێته ده‌ره‌وه‌ی ئه‌تمۆسفير (به‌رگه هه‌وا)ی دهورهی زه‌وی. هه‌ر بۆ تاقی كردنه‌وه، گيرالد بول نمونه‌يه‌كی بچوكی (سێيه‌كی) ئه‌و زله‌تۆپه‌ی به سه‌ركه‌وتوويی ئه‌نجام دا و له چيای حه‌مرين دایسه‌پاند و به‌كاری هێنا. شايانی باسه كهوا زۆربه‌ی كه‌لوپه‌لی زلتۆپه‌كه له وڵاتی ئينگلته‌را و هه‌ندێكی له ئيسپانيا و سويسرا دا دروست كرابوون. دوايی عيراقيه‌كان داوایان له گيرال بول كرد كهوا پڕۆژه‌ی تۆپی (سكۆد ميسايل)ی (عه‌بباس)ی دوره‌مه‌دايان بۆ پێش بخات. گيرالد بول بهوه ڕازی بوو و كه‌وته ده‌ست پێ كردنی، به‌ڵام ئيسرائيليه‌كان له په‌نای كۆره‌گه‌يه‌كی بهر ده‌می ماڵه‌كه‌ی (له شاری بڕۆكسل) خۆيان بۆ دانوساند و پێنج گوڵله‌یان له پشتی سه‌ری دا، و بهوه پڕۆژه‌كانيان ئيفليج كرد. عيراقيه‌كان و ئه‌ندامانی كۆمپانياكه‌ی گيرالد بول به‌رده‌وام بوون له كاره‌كانيان ههتا ئه‌و كاته‌ی، له نۆڤه‌مبه‌ری ١۹۹٠دا، حكومه‌تی به‌ريتانی ڕێگه‌ی له گواستنه‌وه‌ی بۆڕيه زله‌كانی زله‌تۆپه‌كه گرت. بهوه كۆتايی به به‌رنامه‌كانی بول هات و ئه‌ندامانی كۆمپانياكه‌ی گه‌ڕانه‌‌‌وه كه‌نه‌دا.
قه‌رد بۆ قه‌رد خۆر
ئيتر له‌دوای دوو ده‌كه‌يد (ده‌كه‌يد = ده ساڵ) له گه‌شه كردن و زاڵ بوون، تا ده‌هات دونيای سه‌ددام بچوكتر ده‌بووه‌وه. سه‌ددام بڕوای به گۆڕانی بارودۆخی سه‌رده‌م نه‌ده‌كرد، و خه‌ريكی پێشبڕكێ بوو له‌گه‌ڵ زه‌مه‌ن بۆ دروست كردنی بۆمبی ئه‌تۆمی. پشتگيری عه‌ره‌به‌كانی بۆ "قادسيه‌كه‌ی" و هه‌وڵه ئه‌تۆميه‌كانی به ئه‌ركی سه‌رشانی "برا عه‌ره‌به‌كانی" ده‌زانی. له مه‌ودای شه‌ڕی ئێران دا، ڕژێمی سه‌ددام ساڵانه پازده بليۆن دۆلاری له سعوديه و كوه‌يت قه‌رد ده‌كرد، ههتا بڕه‌كه‌ی گه‌يشته سه‌دو بيست (١٢٠) بليۆن. هه‌شتا (٨٠)ی له سعوديه و چل (٤٠)ی له سه‌ر شێوه‌ی نه‌وت له كوه‌يت وه‌رگرتبوو. سعوديه ئاماده‌بوو له قه‌رده‌كانی خۆش ببێ و بيكاته "دياری" بۆ خه‌ڵكی عيراق، به‌ڵام كوه‌يت ده‌ڕنه‌گه‌ی داگرتبوو و داوای ده‌كرده‌وه.
سه‌ددام وای ده‌رده‌خست كه ده‌يه‌وێ له بودجهی عيراق، كه ساڵانه نزيكه‌ی سێزده (١۳) بليۆن دۆلار بوو، نۆ (۹) بليۆن له دروست كردنه‌وه‌ی ژێرخانی عيراق سه‌رف بكات و چوار (٤) بليۆنيش بۆ قه‌رزدانه‌وه بێ. به‌ڵام به ئيعلانی ڕهسمی، مه‌سره‌فی ڕژێمی عيراق له ساڵی ١۹٨۹دا بيستوچوار (٢٤) بليۆن دۆلار بوو، و قه‌رده‌كه‌شی هه‌شتا (٨٠) بليۆن بوو. دياره كه پاره‌ی سعودی و كوه‌يتی به قه‌رز دانه‌ده‌نا، به‌ڵكو به حيسابی ئه‌و له‌به‌رامبه‌ر خوێنی عيراقيه‌كان بوو، چونكه له جياتی ته‌واوی ئوممه‌ی عه‌ره‌بی شه‌ڕی "فارسه مه‌جوسه‌كانی" پێ كردوه.
ته‌بخه‌ی گورگ بۆ ڕێوی
سه‌ددام ده‌يزانی كه‌و خه‌ريكه ته‌بخه‌يه‌كی نێوده‌وڵه‌تی وا له‌دژی ئه‌نجام ده‌درێ، و له‌وانه‌يه بيانگه‌يه‌كی بۆ بدۆزنه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی به‌وزوانه زه‌فه‌ری پێ ببه‌ن. وايده‌زانی ئيسرائيل به‌ته‌مای لێدانيه‌تی و ئه‌مه‌ريكيه‌كان و به‌ريتانيه‌كان ڕێگه‌ی بۆ خۆش ده‌كه‌ن، و ڕێگه‌ی هێنانی ته‌كنۆ‌لۆجيای نوێی لێ ده‌گرن، وه عه‌ره‌به دراوسێكانيش (به تايبه‌تی كوه‌يت) يارمه‌تيان ده‌ده‌ن به‌وه‌ی كه ئابووری عيراق بنكۆڵ ده‌كه‌ن. بۆيه، ويستی ده‌سپێشكه‌ری بكات و كرژيه‌كی وا دروست بكات كه درواسێكانی مه‌منون بن و به كه‌م ڕازی ببن.
له كۆبوونه‌وه‌‌يه‌كی لوتكه‌ی وڵاته عه‌ره‌بيه‌كان، له به‌غدا له مايۆی ١۹۹٠، سه‌ركرده‌كان دانيان بهوه دانابوو كه كوه‌يت نه‌وتی زياتر له به‌شه دياريكراوه‌كه‌ی خستۆته بازاڕ و نرخی نه‌وتی هه‌رزان كردوه و بودجهی خۆی نيواو نيو زياد كردوه، هاوكات ئاماده‌ش نيه يارمه‌تی عيراق بدات. سه‌دداميش له‌و كۆبوونه‌وه‌يه ده‌يويست كه پشتگيری هه‌ندێ له سه‌ركرده‌كان بۆ خۆی ڕاكێشی و كوه‌يت عه‌زل بكات، به‌ڵام له‌وێ بۆی ده‌ركه‌وت كه عه‌ره‌به سه‌ر به ئه‌مه‌ريكيه‌كان به‌شدارن له ته‌بخه نێوده‌وڵه‌تيه‌كه. بۆيه له يه‌كێك له په‌يامه‌كانيدا له‌و كۆبوونه‌وه‌يه گوتی كه "ئيعلانی شه‌ڕ و پڕۆسه‌ی شه‌ڕ كردن هه‌ر به له‌شكر و كوشتن و بڕين نيه، به‌ڵكو به ڕێگه‌ی ئابووريش ئه‌نجام ده‌درێ".
كوه‌يت له‌و كاته‌دا خه‌ريكی موغازه‌له و دڵ ڕازی كردنی ئێران بوو و له عيراق بێ منه‌ت بوو. له مانگی يۆنيۆ دابوو كه (مه‌جليس قياده‌ی سه‌وره) بڕياری دا كه داوای بڕی دوو بليۆن و چوارسه‌د مليۆن (٢٤٠٠ مليۆن) دۆلار له كوه‌يت بكات له بڕی ئه‌و "نه‌وته عيراقيه"ی كه له زاركی (ڕه‌تگه)ی بيری (ڕومه‌يله) ده‌ری ده‌هێنێ، به‌و بيانگه‌يه‌ی كه ڕومه‌يله هی عيراقه و چه‌ندين ساڵه كوه‌يت نه‌وته‌كه‌ی ده‌بات. هه‌ڵبه‌ت ئه‌وه موفاجه‌ئه بوو بۆ كوه‌يت و بووه مايه‌تی ته‌نگاوی عه‌ره‌به‌كان. له‌و كاته به‌ولاوه، كوه‌يتيه‌كان بڕياريان دا به هيچ شێوه‌يه‌ك يارمه‌تی عيراق نه‌ده‌ن و سعوديه بڕياری دا پشتگيری له هه‌ڵوێست و ڕهفتاری كوه‌يت بكات له دژی ڕژێمی سه‌ددام. له ۹ی يۆليۆدا (شا فه‌هد) و (ئه‌ميری قه‌ته‌ر) له ته‌له‌فۆنێكی نێوانياندا هێرشيان بردبووه سه‌ر ڕهفتاری سه‌ددام، به‌و تاوانه‌ی كه خه‌ريكه تووشی شه‌ڕی ئيسرائيليان بكات.
هه‌ر ڕۆژه‌ی سه‌ددام بيرۆكه‌يه‌كی تازه‌ی بۆ ده‌هات و په‌يامێكی نوێی ده‌‌نارد و تاكتيكێكی نوێی به‌كار ده‌هێنا. دوای داواكردنی نه‌وتی ڕومه‌يله، ئه‌وجاره داوای خاكی ڕومه‌يله‌‌ی ده‌كرد له بڕی پاره‌ی نه‌وته‌كه‌ی. له ١٧ی ته‌مموزدا، له بيره‌وه‌ری كوده‌تای به‌عس، سه‌ددام گوتی كهوا "ئه‌گه‌ر به قسه‌كردن نه‌توانين خۆمان بپارێزين، ئه‌وا به كاری پێويست مافی خۆمان وه‌رده‌گرين". مه‌به‌ستشی له‌وه ئه‌نجامدانی كاری سوپايی بوو، و دياره بيری له‌وه كردبووه‌وه كه ڕومه‌يله داگير بكات و بگره له‌گه‌ڵيشيدا هه‌ردوو جه‌زيره‌ی (بوبيان) و(وه‌ڕبا)ش بگرێ، كه عيراق ده‌مێك بوو به هی خۆی ده‌زانین و داوای ده‌ركردن. له ١٨ی يۆليۆ حكومه‌تی كوه‌يت وه‌ڵامی سه‌ددامی بهوه دايه‌وه كهوا كوه‌يت بڕوای به خۆيه‌تی و له هه‌ڕه‌شه‌ی ئه‌و جۆره ناترسێ.
له‌شكركێشی بۆ زيادكردنی نرخی نه‌وت
له نێوان ١٧ی ته‌مموز و ٢١ی ته‌مموز، سه‌ددام بڕی سی (۳٠) هه‌زار سه‌ربازی نارده سه‌ر سنووری كوه‌يت، كه بووه هۆی كرژتر بوونی باره‌كه. هه‌موو لايه‌ك ئه‌و جموجۆڵه‌ی سه‌ددامی به په‌يامێك زانی كهوا دياره مه‌به‌ستی ئه‌وه‌يه كهوا، بهر له كۆبوونه‌وه‌كه‌ی (ئۆپێك)ی ٢٧ی يۆليۆ له شاری (جنێف)، فشار بخاته سه‌ركۆمه‌ڵگای جيهانی بۆ خاتری به‌رزكردنه‌وه‌ی نرخی نه‌وت. له جنێف، وه‌فدی عيراقی پێی له‌سه‌ر زياد كردنی نرخی به‌رميلی نه‌وت له ١٨ دۆلاره‌وه بۆ ٢٥ دۆلار داگرت. دوای گفتوگۆيه‌كی زۆر، بڕيار له‌سه‌ر نرخی ٢١ دۆلار درا، ئه‌ويش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی سعوديه به له‌وه به‌رزتر ڕازی نه‌ده‌بوو. وه بڕياريش درا كهوا ڕۆژانه، له ٢٢ مليۆن و نيو به‌رميل نه‌وت زياتر هه‌ڵنه‌هێنجرێ. ئه‌وه‌ی سه‌ددام ويستی و شه‌ڕی بۆ ده‌كرد ده‌ستی كه‌وت، بۆيه ده‌بوايه ده‌ست له كوه‌يت هه‌لبگرێ و له‌شكره‌كه‌ی بكشێنێته‌وه. به‌ڵام نه‌خێر، به گوێره‌ی سه‌ته‌لايته ئه‌مه‌ريكيه‌كان، سه‌ربازه‌كانی عيراقی هه‌ر له جێگه‌ی خۆيان بوون و ژماره‌شيان ڕووی له زيادی بوو. ئيتر بار و دۆخ هه‌ر به كرژی مايه‌وه. چه‌ندين سه‌ركرده‌ی عه‌ره‌ب كه‌وتنه ناوبژیكردن له نێوان عيراق و كوه‌يت، به‌ڵام سه‌ددام توانی ده‌سخه‌ڕۆيان بدات.
ده‌سخه‌ڕۆدانی براعه‌ره‌به‌كان
(حوسنی موباره‌ك)ی سه‌رۆكی (ميسر) چوه به‌غدا و به ڕاسته‌و خۆيی له سه‌ددامی پرسی ئايا نيازی داگير كردنی كوه‌يتت هه‌يه؟ سه‌دداميش له وه‌ڵامدا گوتی "نه‌خێر، به‌ڵام ئه‌وه به كوه‌يتيه‌كانی مه‌ڵێ". "ههتا كاری ديپلۆماسی له گه‌ڕدا بێ و گرفته‌كان چاره‌سه‌ر بكات، پێويست به كاری عه‌سكه‌ری ناكات". حوسنی موباره‌كيش له‌وێوه چووه كوه‌يت و كتومت ئه‌و ووشه دڵنيا كه‌ره‌وانه‌ی پێ گه‌ياندن.
دياره كهوا به‌ريتانيا و ئه‌مه‌ريكاش له‌و بڕوايه‌دا نه‌بوون كه سه‌ددام ده‌ستپێشكه‌ری بكات و بوێری هه‌ڕه‌شه ناماقوڵه‌كانی ئه‌نجام بدات. مارگرێت ثاتچه‌ر، ئه‌ميری كوه‌يتی هان ده‌دا كه نه‌رمی بۆ سه‌ددام نه‌نوێنێ و له ڕووی هه‌ڕه‌شه‌كانيدا خۆ گر و بێ منه‌ت بێ چونكه كوه‌يت "بێ كه‌س نيه". (ياسر عه‌ره‌فات)، وهك عاده‌تی كۆنی، خۆی بۆ ناوبژی كردن هێنايه پێش و چوه كوه‌يت. ئه‌ميری كوه‌يت حه‌زی به ديده‌نی عه‌ره‌فات نه‌ده‌كرد، به‌ڵام سه‌عد عه‌بدوڵلا كۆنه دۆستی بوو. كاتی خۆی، له "ئه‌يلولی ڕه‌ش" (ايلول الاسود، ساڵی ١۹٧٠) عه‌ره‌فات ده‌وره درابوو به هێزی ئوردونی و كوژرانی موحه‌قه‌ق بوو، له‌وكاته‌دا سه‌عد عه‌بدوڵلا چه‌ند كه‌سێكی ديپلۆماتی بۆ نارد و به جل و عه‌بای ژنان عه‌ره‌فاتيان له فه‌له‌ستين هێنايه ده‌ره‌وه و ڕزگاریان كرد. عه‌ره‌فات یه‌و چاكه‌يه‌ی هه‌ر له چاو بوو. له سه‌ردانه‌كه‌ی ئه‌وجاره‌يدا، عه‌ره‌فات چاوی به سه‌عد عه‌بدوڵلا كه‌وت، و خه‌ريك بوو دڵی نه‌رم ده‌كرد بۆ ئه‌وه‌ی كوه‌يت له گه‌ل سه‌ددام سازش بكات. له ناوه‌ڕاستی قسه‌كانياندا بوون كه كارمه‌ندێكی كۆشكه‌كه هات و وه‌لی عه‌هدی بانگ كرده لايه‌ك و گوتی ته‌له‌فۆنێكی به په‌له هه‌يه ده‌بێ وه‌ری بگری. ئه‌وه مارگرێت ثاتچه‌ر بوو له سه‌ر ته‌له‌فۆن و به وه‌لی عه‌هدی گوت نهكهن به قسه‌ی عه‌ره‌فات هه‌ڵبخه‌ڵه‌تێن و نه‌رمی بنوێنن، چونكه سه‌ددام ناتوانی ده‌ستتان بۆ ببات، و به‌ريتانيا و ئه‌مه‌ريكا له‌گه‌ڵتانه. وه‌لی عه‌هد ئه‌و قسانه‌ی به عه‌ره‌فات گووت و به ده‌ستی به‌تاڵ نارديه‌وه لای سه‌ددام.
گه‌مه‌ی ئه‌مه‌ريكا و سه‌ددام
سه‌ددام دڵنيا بوو له‌وه‌ی كه له‌مانگی ئۆگه‌ست دا ئه‌مه‌ريكا له‌شكری ده‌هێنێته ناو كوه‌يت بۆ پاراستنی وڵاته‌كه، هه‌روه‌ك كاتی خۆی له سه‌رده‌می عه‌بدولكه‌ريم قاسم (له ١۹٦١) به‌ريتانيا له‌شكری نارده هه‌مان وڵات بۆ پاراستنی. ئه‌و زانياريه‌شی له سه‌رۆك وه‌زيرانی پاكستان (بێنه‌زير بۆتۆ) ده‌ست كه‌وتبوو. بۆتۆ بهر له دوو هه‌فته، بۆ ناوبژيكردن، سه‌ردانی عيراق و كوه‌يتی كردبوو. كه ئه‌مه‌ريكيه‌كان ئه‌و نهێنی دركاندنه‌ی بێنه‌زيريان بيسته‌وه (له دوای داگير كردنی كوه‌يت) تووڕه بوون، و (ڕۆبه‌رت ئۆكلی) باڵوێزی ئه‌مه‌ريكيان له ٨ی ئۆگه‌ست دا نارده لای (ئيسحاق خان)ی سه‌رۆك كۆماری پاكستان، و داوايان لێ كرد كه بێنه‌زير له پۆسته‌كه‌ی ده‌ربكات. پێنج كاتژمێر له‌دوای ئه‌و سه‌ردانه‌ی باڵوێز بۆ لای ئيسحاق خان، بێنه‌زير بۆتۆ له سه‌رۆك وه‌زيرايه‌تی ده‌ركرا.
له ٢٥ی يۆليۆی ١۹۹٠، باڵوێزی ئه‌مه‌ريكی (ئه‌پريل گلاسپی) به تهنيا چوه كۆشكی سه‌ددام و له ژوورێكی داخراودا به سه‌ددامی گوت:
"ئيمه ته‌عاتوفمان له‌گه‌ڵ داواكانت هه‌يه سه‌باره‌ت به زياد كردنی نرخی نه‌وت، كه ئه‌وه‌يش بوه‌ته هۆی كرژيتان له‌گه‌ڵ كوه‌يت"..... "حكومه‌تی ئه‌مه‌ريكی هيچ بۆ چوونێكی سه‌باره‌ت به گرفتی نێوان (عه‌ره‌ب و عه‌ره‌ب) نيه. وه جه‌يمس به‌يكه‌ر داوای لێ كردوم كه پێتان ڕابگه‌يه‌نم كهوا ئه‌مه‌ريكا، هه‌روه‌ك ساڵانی شه‌سته‌كان، په‌يوه‌ندی به كێشه‌ی نێوان عيراق و كوه‌يته‌وه نيه".
به‌و وشانه‌ی گلاسپی، سه‌ددام زه‌رده‌خه‌نه‌يه‌كی هاته سه‌ر لێوی، و دوايی ده‌ركه‌وت كهوا ئه‌و وشانه‌ی به لايتی سه‌وز له‌قه‌له‌م داوه.
له‌وه ده‌چێ كهوا ههتا ئه‌و كاته‌ش سه‌ددام بيری له داگير كردنی ته‌واوی كوه‌يت نه‌كردبێته‌وه، به پێشبينی ئه‌مه‌ريكی و موخابه‌راتی ڕۆژئاواييه‌كان، له‌وه ده‌چوو كه سه‌ددام بيه‌وێ ڕومێله و جه‌زيره‌كانی بوبيان و وه‌ڕبا وهك نێچيرێكی ئاسان به ئه‌سير بگرێ و له بڕی ئه‌نجامدانی چه‌كی ئه‌تۆمی و پوچه‌ڵ كردنه‌وه‌ی پيلانه ده‌ره‌كيه‌كاندا بيانگۆرێته‌وه. ڕه‌نگه ئه‌مه‌ريكا ئه‌وه‌ی پێ ناخۆش نه‌بووبێ، ههتا به هۆيه‌وه هێرش بكاته سه‌ر عيراق و هێزی سوپايی و چه‌كی كيميايی و توانای له‌شكره‌كه‌ی هه‌ڵته‌كێنی، و ئه‌گه‌ر بۆشی كرا ڕژێمه‌كه‌يش به ديكتاتۆرێكی تر بگۆڕێ.
ئيهانه‌ی سه‌دام و دوابڕياره‌كه‌ی
له ٢٨ی يۆليۆدا قه‌ول بوو وه‌فدی عيراقی و كوه‌يتی له شاری (جه‌دده) يه‌كتری ببينن، به‌ڵام سه‌ددام ئومێدی به‌و دانيشتنه نه‌بوو و ده‌يزانی هيچ له باره‌كه و بابه‌ته‌كان ناگۆڕی. سه‌ددام كۆبوونه‌وه‌كه‌ی دوا خست بۆ ۳١ی يۆليۆ، و له‌و نێوانه‌شدا ژماره‌ی له‌شكره‌كه‌ی سه‌ر سنووری كوه‌يتی گه‌يانده سه‌د هه‌زار. سه‌ددام خه‌ريك بوو دڵنيا ده‌بوو له‌وه‌ی كه ئه‌و فشارانه ده‌بنه هۆی ئه‌وه‌ی كه كوه‌يت هه‌موو داواكاريه‌كانی عيراق جێبه‌جێ بكات. ليسته‌ی داواكانی عيراقيش بريتی بوون له‌وه‌ی كه چيتر كوه‌يت نه‌وتی زێده هه‌لنه‌هێنجێ، له قه‌رده‌كان خۆش ببێ، و بيره نه‌وته‌كانی ڕومێله بداته‌وه عيراق، و بڕی دوو بليۆن و نيو دۆلار له تۆڵه‌ی زه‌ره‌ری پێشتر بداته عيراق.
له ۳١ی يۆليۆ، سه‌ددام وه‌فدێكی سێ كه‌سی به سه‌رۆكايه‌تی (عێزه‌ت دووری) و به ئه‌ندامێتی (سه‌عدون حه‌مادی) و (عه‌لی حه‌سه‌ن ئه‌لمه‌جيد) نارده كۆبوونه‌وه‌كه‌ی جه‌دده. كوه‌يتيش (سه‌عد عه‌بدوڵڵا سالم ئه‌لسه‌باح)ی نارد. وه‌فدی عيراقی، سه‌ره‌ڕای ده‌م شڕی ئه‌ندامه‌كانی، له سه‌ره‌تادا نه‌رم بوو و له‌وه ده‌چوو ته‌عليماتی سه‌دداميان پێ بووبێ كهوا بۆ ڕێك كه‌وتن هه‌وڵده‌ن. عێزه‌ت داوای لێخۆشبوونی قه‌رده‌كان و زيادكردنی نرخی نه‌وتی كرد، و چاوه‌ڕێی وه‌ڵام بوو. به‌ڵام سه‌عد عه‌بدوڵڵا زۆر به ووشكی و مه‌غروريه‌وه گوتی كوه‌يت ئه‌مه‌ريكا و به‌ريتانيا و سعوديه‌ی له پشته، و ئاماده نيه بلۆفی ئێوه قه‌بووڵ بكات. تهنيا عه‌لی حه‌سه‌ن ئه‌لمه‌جيد، وهك عاده‌تی خۆی، به ڕه‌قی وه‌ڵامی ده‌دايه‌وه، ده‌نا وه‌فدی عيراقی پشووی درێژ بوو. له ته‌واوی ئه‌و ڕۆژه‌دا گفتوگۆكان به هيچ ئه‌نجامێك نه‌گه‌يشتن.
له ڕۆژی دووه‌مدا (له به‌يانيه‌كه‌ی يه‌كی ئۆگه‌ست)، كۆبوونه‌وه ده‌ستی پێ كرده‌وه، و عه‌لی حه‌سه‌ن ئه‌لمه‌جيد گوتی عیڕاق له دژی مه‌ترسی ئێرانی به‌رگری له كوه‌يت كردوه، بۆيه موسته‌هه‌قی قه‌ره‌بوو كردنه‌وه‌يه. سه‌عد عه‌بدولڵا گوتی "بۆ ناچی له ئاوی ده‌ريا بخۆيته‌وه؟" بهوه، گفتوگۆكه بووه ده‌مه‌قاڵی، ئه‌وجا بووه شهڕه بازوو. دوو وه‌فده‌كه له‌يه‌ك هه‌لسان به نيازی تێك به‌ربوون و پێك دادان. ناوبژيكه‌ر و پاسه‌وانه سعوديه‌كان لێكيان كردنه‌وه و دايان نيشاندنه‌وه. له گه‌رمه‌ی ئه‌و شه‌ڕ و ناوبژيه‌دا بوون كه عه‌لی حه‌سه‌ن گووتی عيراق له‌به‌ر شه‌ڕی عه‌ره‌ب وا فه‌قير بووه، و بايی ئه‌وه‌نده‌ی نيه كه خواردنی ميلله‌ته‌كه‌ی مسۆگه‌ر بكات. سه‌عد عه‌بدوڵڵا گوتی: "بۆ ناچن ژنه‌كانيان بنێرنه ده‌ره‌وه، بۆ سه‌ر جاده‌كان، ههتا پاره‌يان پێ په‌يدا بكه‌ن". ئه‌وانه‌ی له‌و ژووره دانيشتبوون هه‌موويان زانيان ئه‌وه ئيشاره‌ته بۆ ئه‌و حيكايه‌ته‌‌ی كه گوايه دايكی سه‌ددام به حه‌رامی سكی به سه‌ددام پڕ بووه.
دانيشتنه‌كه بهوه كۆتايی هات و وه‌فدی عيراقی گه‌ڕايه‌وه به‌غدا و سه‌رگوزه‌شته‌ی كۆبوونه‌وه‌كانی بۆ سه‌ددام گێڕايه‌وه. سه‌ددام گه‌يشته ئه‌وپه‌ڕی تووڕه‌يی و هه‌لچوون و گوتی " نابێ ئيمشه‌و ئه‌مير له سه‌ر جێگای خۆی بنوێ". هه‌ر له‌وێ بڕياری كۆتايی بۆ هێرش كردن دا، به‌ڵام له‌جياتی ئه‌وه‌ی له‌شكره‌كه‌ی ههتا بيره نه‌وته‌كانی ڕومه‌يله و جه‌زيره‌كانی بوبيان و وه‌ڕبا بنێری، ههتا كۆشكی ئه‌ميری ناردن. شايانی باسه كه تهنيا چوار كه‌س له‌و بڕياره‌ی سه‌ددام ئاگادار بوون: خۆی و عه‌لی حه‌سه‌ن ئه‌لمه‌جيد، و حوسێن كاميل ئه‌لمه‌جيد و سه‌بعاوی ئيبراهيم. وه‌زيری به‌رگری ههتا دوای داگير كردنی كوه‌يت ئاگادار نه‌كرا بوو.
داگير كردنی كوه‌يت
گه‌ردی به‌يانيه‌كه‌ی، له نێوان كاتژمێری دووی سه‌رله‌به‌يانی ڕۆژی ٢ی مانگی ئۆگه‌ستی ١۹۹٠، كوه‌يت و باقی دونيا به ڕاچله‌كاوی له‌خه‌و هه‌ڵسان و هه‌واڵی گه‌يشتنی هێزه زه‌مينی و ئاسمانيه‌كانی سه‌دداميان بۆ ناو شاری كوه‌يت پێ گه‌يشت. سه‌د هه‌زار سه‌رباز و سێ سه‌د ده‌بابه به خێرايی كه‌وتنه پێشبڕكێ بۆ كوه‌يتی پايته‌خت و له مه‌ودای سێ كاتژمێردا، گه‌يشتنه سه‌ر كۆشكی ئه‌مير، كه ئه‌ويان پێش چه‌ند ده‌قيقه‌يه‌ك ڕای كردبوو. ئه‌مير و ته‌واوی بنه‌ماڵه‌كه‌ی و وه‌زيره‌كان به ليمۆزينه‌كانيان، به خوڵام و شوفێره‌وه، ڕايان كرده سعوديه، تهنيا زڕبراكه‌ی ئه‌مير (فهد الاحمد الصباح) نه‌بێ كه له كۆشكی (ده‌سمان) كه‌وته به‌رگری، و هه‌ر له‌وێ كوژرا. هێزه شازد‌‌ه هه‌زار سه‌ربازيه‌كه‌ی كوه‌يت توانای هيچ به‌رگريه‌كی نه‌بوو و له مه‌ودای چه‌ند كاتژمێرێكدا هه‌موو كوه‌يت كه‌وته ژێر ده‌سه‌ڵاتی سه‌ددام و خه‌ڵكه‌كه‌ی كه‌وتنه ژێر مه‌رحه‌مه‌تی داپڵۆسينی ڕژێم، و ماڵ و مولكيان كه‌وته بهر تاڵانی تاڵانكه‌ران.
ئه‌ميری كوه‌يت وهك په‌ناهه‌نده‌يه‌ك هانای برده بهر پاڵپشته ئه‌مه‌ريكی و به‌ريتانی و عه‌ره‌به‌كانی. به‌خۆی و به شای سعوديه، به‌ڵێنی هه‌ڵگرتنی مه‌سره‌فی له‌شكر و خه‌رجيه‌كانی پڕۆسه‌ی ڕزگار كردنی كوه‌يتیان (به زياده‌وه) دا. ئه‌وه بوو سه‌رۆك بوش هاته فريای كوه‌يت و توانی هێزێكی سێچاره‌گه مليۆنی له ۳٥ ده‌وڵه‌تی هاوپه‌يماندا پێك هێنا. له‌وانه، زۆربه‌يان كۆنه برا و كۆنه پشتگير و كۆنه هه‌واداری سه‌ددام بوون. تهنيا فه‌له‌ستينيه‌كان و ئوردون و يه‌مه‌ن پاڵيان به دۆڕاو دا، ئه‌وانی تر بازيان دايه سه‌ر قافله‌ی سه‌رۆك بوش. (جه‌يمس به‌يكه‌ر)ی وه‌زيری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مه‌ريكی ڕۆڵێكی مه‌زنی بينی له پێك هێنانی ئه‌و هاوپه‌يمانيه. وهك پارێزه‌ر و وهك بيزنيسمانێك، كه‌وتبوه گفتوگۆ، و توانی چه‌ندين وڵاتی دوژمنی ته‌قليدی ئه‌مه‌ريكی بهێنێته سه‌ر خه‌ت، و له بڕی به‌شداريشيان به‌ڵێنی پاداشتیان پێ بدات. هه‌يان بوو پاره‌ی درايه (ميسر و زۆربه‌ی وڵاته هه‌ژاره‌كان)، هه‌يانبوو به‌ڵێنی كۆنتراكتی دروستكردنه‌وه‌ی كوه‌يتی پێ درا (زۆربه‌ی وڵاته پيشه‌سازيه‌كان). هه‌شبوو (بۆ نموونه ميسر) ده‌رگای كوه‌يت و سعوديه‌یان بۆ كرايه‌وه بۆ ناردنی سه‌دان هه‌زار كرێكار و خاوه‌ن پيشه‌ی تر له شوێنی كرێكار و خاوه‌ن پيشه فه‌له‌ستينی و ئوردونی و يه‌مه‌نيه‌كان (له دوای ڕزگار كردنی كوه‌يت چوارسه‌د هه‌زار كه‌سی عيراقی و فه‌له‌ستينی له كوه‌يت ده‌ركران و ميسری و بيانی ئاسيه‌وی جێگه‌يان گرتنه‌وه). هه‌شيانبوو كه ئه‌مه‌ريكا چاوپۆشی له پێشێل كردنی مافی مرۆڤی كه‌مه نه‌ته‌وه‌كانيانی كرد (بۆ نموونه له چين و سۆڤيه‌ت و وڵاته ديكتاتۆره‌كانی تر) كه پێشتر ئه‌مه‌ريكا ئه‌و كارانه‌ی ده‌قۆسته‌وه بۆ فشار و به‌رامبه‌ركێی سياسی.
ڕزگار كردنی كوێت و هاندانی ڕاپه‌ڕين
له پازده‌مين ڕۆژی مانگی يه‌نايه‌ری (كانونی دوه‌می) ساڵی ١۹۹١دا سه‌رۆكی ئه‌مه‌ريكا (جۆرج بوش)ی يه‌كه‌م، به‌يانی به‌رپا كردنی (ئۆپه‌راسيۆنی دێزه‌رت ستۆرم، عمليه عاصفه الصحراء) ده‌ركرد بۆ ده‌رپه‌ڕاندنی له‌شكری ڕژێمی سه‌ددام له (كوه‌يت)ی داگير كراودا. له‌و به‌يانه‌دا سه‌رۆك بوش ڕووی په‌يامی كرده خه‌ڵكی ناو عيراق و به ڕاسته‌وخۆيی هانی دان كه "چاره‌نوسی خۆيان و وڵاتيان بگرنه ده‌ست، و له ڕژێم ڕاست ببنه‌وه و سه‌ددام وه‌لاوه بنێن". ئه‌و سێ مانگه‌ی به‌دوای ئه‌و به‌يان و بانگه‌وازه داهاتن، پڕ له ڕووداو و كاره‌ساتی چاره‌‌نووس ساز بوون بۆ هه‌موو عیڕاقيه‌ك، به كوردی باشووره‌وه.
له پاشنيوه‌ڕۆی ١٦ی يه‌نايه‌ر، (ته‌ياره‌يه‌كی B52) له ئه‌مه‌ريكاوه هه‌ڵسا و له كاتژمێر دوو و نيوی سه‌رله‌به‌يانی ١٧ی يه‌نايه‌ر (به ته‌وقيتی به‌غدا) گه‌يشته سه‌ر شاری به‌غدا. ئه‌وه‌ش به ڕهسمی به كاتی ده‌سپێكردنی شه‌ڕ حيساب كرا. له‌و كاته‌وه، هاوپه‌يمانه نێوده‌وڵه‌تیه‌كان بۆ ماوه‌ی چه‌ند هه‌فته‌يه‌ك به بێ ووچان و بێ وه‌ستان، كه‌وتنه بۆمباباران و هه‌ڵته‌كاندنی ژێرخانی عه‌سكه‌ری و ستراتيژی عيراقی. دوايی، له ٢٤ی فێبروه‌ری، به له‌شكرێكی زه‌مينی له‌بن نه‌هاتوو و له هێرشێكی خێراو كوشنده‌دا، كوه‌يت يان له ماوه‌يه‌كی قياسيدا، بهر له يه‌كی مارت، ڕزگار كرد. له سه‌د كاتژمێری يه‌كه‌مدا، سه‌دوحه‌فتا هه‌زار سه‌ربازی عيراقی ئه‌سير كران. له‌شكری هاوپه‌يمانه‌كان گه‌يشتبووه ناوه‌وه‌ی عيراق و هێشتا سه‌ددام نه‌يده‌زانی گه‌يشتوون. تاريكاييه‌كی (ته‌عتيمێكی) ڕۆژنامه‌وانی مه‌زن له‌سه‌ر هه‌واڵه‌كان دانرابوو و بۆ ماوه‌ی سێ ڕۆژ ڕاستيان به كه‌س نه‌ده‌گوت. سه‌ددام ئه‌مری به له‌شكره‌كه‌ی دا بۆ كشانه‌وه، و له نه‌ته‌وه يه‌كگرتوه‌كانيش ڕه‌زامه‌ندی خۆی ده‌ربڕيبوو به شه‌ڕ ڕاگرتن، به‌ڵام هێزه‌كانی ژێر فه‌رمانده‌ی (نۆرمان شوارتزكۆپف) به‌رده‌وام به دوويانه‌وه بوون و لێيان ده‌دان.
له‌شكری شكاو و سه‌ر لێشێوای عيراقی، له ڕاكردن به‌ولاوه هيچی تری له ده‌ست نه‌ده‌هات. له پشتيه‌وه ڕووی لوله‌ی تۆپ و ده‌بابه‌كانی هاوپه‌يمانانی تێ كرابوو، له ئاسمانه‌وه بۆمبای فڕۆكه‌كانی به‌سه‌ردا ده‌باری، و له ديوی عيراقيشدا ڕژێمێكی زالم و دڕنده و په‌شۆكاو چاوه‌ڕێی بوو. له‌و ساته‌دا، پێشبينی له‌وه ده‌كرا كهوا له‌شكری ئه‌مه‌ريكی ههتا به‌غدا به دوای عيراقيه‌كان بكه‌وێ و ڕژێم بڕوخێنێ. هاوكات، چاوه‌ڕێی ئه‌وه‌ش ده‌كرا كهوا خه‌ڵكی ناڕه‌زای شاره شيعی و كورديه‌كان فڕسه‌تی شكستی ڕژێم بقۆزنه‌وه و ڕاپه‌ڕن بۆ ئه‌وه‌ی عيراق له ڕژێمی سه‌ددام ڕزگار بكه‌ن.
هه‌ڵوێستی سه‌رۆك بوش و پڕۆپاگه‌نده‌ی ئه‌مه‌ريكی وای ده‌گه‌ياند كهوا ئه‌مه‌ريكا پشتگيری له ڕوخاندنی ڕژێم ده‌كات. سه‌ددام خۆيشی، بهر له هێرشه‌كه، ده‌يزانی كه ئه‌مه‌ريكيه‌كان مه‌به‌ستيان لادان و ڕوخانيه‌تی، بۆيه له لای (جۆرج حه‌به‌ش) گوتبووی "ده‌زانم ئه‌وانه به‌دوای كوه‌يته‌وه نين، به‌لكو به دوای منه‌وه‌ن، منيش چاوه‌ڕێ ناكه‌م كه بمخۆن، به‌ڵكو پێش ئه‌وه‌ی بمخۆن ده‌يانخۆم". له ڕۆژی ٢٤ی فێبروه‌ری ١۹۹١دا، واته له‌گه‌ڵ ده‌ستپێكردنی هێرشی زه‌مينی، (سه‌لاح عومه‌ر ئه‌لعه‌لی) كۆنه ئه‌فسه‌ری له‌شكری كۆماريی عيراق له ڕاديۆی (ده‌نگی عيراقی ئازاد) دا بانگه‌وازێكی هانده‌ری خوێنده‌وه و تێيدا گووتی: "ئه‌ی ڕۆڵه‌كانی ديجله‌و فورات، تهنيا ڕێگه‌ی له‌به‌رده‌متانه بۆ ڕزگاربوون له مردن و هێرشی بێگانه و بۆ به‌رگری له خاكی وڵات، ئه‌وه‌يه كه له دژی ديكتاتۆر و عه‌سابه‌ی تاوانكاران ڕاپه‌ڕن.....". بنكه‌ی ڕاديۆی ده‌نگی عيراقی ئازاد له سعوديه بوو و به پاره و سه‌رپه‌رشتی ڕاسته‌وخۆی (سی ئای ئه‌ی، CIA) به‌ڕێوه ده‌چوو، وه بانگه‌وازه‌كانی ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ويستی سی ئای ئه‌ی و ئيداره‌ی ئه‌مه‌ريكی بوو. ئه‌و جۆره بانگه‌وازه، هه‌نده‌ی تر زه‌مينه‌ی بۆ به‌رپابوونی ئاگری ڕاپه‌ڕين خۆش كردبوو، و كار له‌سه‌ر فتيل مابووه‌وه.
ڕاپه‌ڕين
فتيلی ڕاپه‌ڕين له ڕۆژی يه‌كه‌می مانگی مارت (ڕۆژی دوای مۆركردنی ئاگربه‌ستی عيراق و هاوپه‌يمانه‌كان)، له سه‌ر ده‌ستی سه‌ربازێكی شيعهی به‌سراييه‌وه گڕی گرت. ئه‌و سه‌ربازه، به سواری ده‌بابه‌يه‌كی T-72، داخی دۆڕان و شكست و ئيهانه كراویی له‌شكره‌كه‌ی به په‌يكه‌ر و سيمبۆله‌كانی ڕژێمدا ده‌ربڕی. سه‌ربازه‌كانی ئه‌وناوه‌ش، به بێ ئه‌وه‌ی بير له ئه‌نجامی ئه‌و كاره بكه‌نه‌وه، ده‌ستيان كرده چه‌پڵه لێدان و هۆسه‌ی عه‌ره‌بی، له دژی سه‌ددام و ڕژێمه‌كه‌ی. بهوه مه‌شخه‌لی ڕاپه‌ڕين گڕی گرت و له‌مه‌ودای چه‌ند كاتژمێرێكدا ته‌واوی شاری به‌سرا هه‌لسايه سه‌رپێ. خه‌ڵكی به هه‌لهه‌له و هوتاف، هاتنه ده‌ره‌وه و هێرشيان برده سه‌ر زيندان و بنكه‌كانی ده‌زگا ئه‌منيه‌كان و حيزبی به‌عس. زيندانيه‌كانيان ئازاد كرد و ده‌ستيان به‌سه‌ر چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نیه‌كی زۆر داگرت. ئه‌وه بووه مايه‌ی هه‌ڵگيرسانی شه‌ڕێكی سه‌ختی خوێناوی له نێوان خه‌ڵك و فيراره عه‌سكه‌ريه ڕقهه‌ڵساوه‌‌كانی به‌سرا، و چه‌كداره به‌عسيه‌كانی سه‌ر به ڕژێم. به‌سرا ڕزگار كرا، و هه‌واڵ بۆ هه‌موو لايه‌ك ڕۆيشت. له شاری (نه‌جه‌ف) شه‌ڕێكی سه‌خت له ده‌وروبه‌ری مه‌رقه‌دی ئيمامی عه‌لی هه‌ڵگيرسا، و ناوچه‌كه به مه‌رقه‌ده‌كه‌وه كه‌وتنه ده‌ستی ڕاپه‌ڕيوه‌كان. بهوه ڕاپه‌ڕين، له مه‌ودای چه‌ند ڕۆژێكدا، ته‌وای ناوچه شيعه‌كانی باشووری عيراقی گرته‌وه. شاری (ناسريه) و (كوت) و (عه‌ماره) و (سه‌ماوه) و (كه‌ربه‌لا) و (حيلله) و (ديوانيه) و قه‌زا و ناحيه و گونده‌كانی ئه‌و ناوچانه له دار و ده‌سته‌كانی ڕژێم پاك كرانه‌وه.
جموجۆڵی ڕاپه‌ڕينی كوردستان له چواره‌م ڕۆژی مانگی مارت، له شاری ڕانيه‌وه ده‌ستی پێ كرد. له ٦ی مارت خه‌ڵكی ڕانيه هه‌ڵيان كوتايه سه‌ر بنكه‌ی حيزبی به‌عس و بهوه مه‌شخه‌ڵی ڕاپه‌ڕينيان هه‌لگيرساند. له‌مه‌ودای ده ڕۆژدا (ههتا ١٤ی مارت)، ته‌واوی شاره‌كانی پاريزگای دهۆك و هه‌ولێر و سلێمانی ڕزگار كران. له هه‌ريه‌كه‌شياندا، خه‌ڵكی شار به منداڵ و ئافره‌ت و لاو و پيره‌وه كه‌وتنه هه‌ڵڵای به‌دوو كه‌وتنی مه‌سئوله‌كانی ڕژێم، و شه‌ڕی به‌عسيه چه‌كداره‌كان. ڕۆڵی پێشمه‌رگه و حيزبه كورديه‌كان زۆر سه‌ره‌كی نه‌بوو، به‌ڵكو كاريان زياتر هی ڕێكخستن و هاندان بوو. به به‌راوردی له‌گه‌ڵ خوارووی عيراق، شه‌ڕه‌كانی شاره‌كانی كوردستان (بێجگه له كه‌ركوك)، سوك و ئاسان و كه‌م خوێن بوون. شاری كه‌ركوك، به زه‌حمه‌ت و به شه‌ڕی خوێناوی پێشمه‌رگه له ڕۆژی ٢٠-٢١ی مارت دا ڕزگار كرا. له دوای سه‌ركه‌وتن، خه‌ڵكی شاره‌كان كه‌وتبوونه تاڵان كردنی بنكه‌كانی ڕژێم و ئاهه‌نگ گێڕان و پيرۆزكردنی ڕزگاربوون.
عه‌مامه‌ی ڕاپه‌ڕين
سه‌ركه‌وتنه يه‌ك له‌دوای يه‌كه‌كانی ڕاپه‌ڕين و هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی خێرای سيسته‌می ده‌وڵه‌ت له شاره ڕزگاركراوه‌كاندا، موفاجه‌ئه‌يه‌ك بوو بۆ خه‌ڵكی عیڕاق و ئه‌مه‌ريكيه چاودێره‌كان. به‌ڵام ڕهفتاری ڕاپه‌ڕيوه شيعه‌كانی باشوور كارێكی چاوه‌ڕوان نه‌‌كراو بوو، و بوه هۆی هه‌ڵوێست گۆڕينی سه‌رۆك بوش و هاوپه‌يمانه عه‌ره‌به‌كانی.
له سه‌ره‌تادا، ڕاپه‌ڕين به شێوه‌يه‌كی ناڕێك و عيشوائی هاته كايه‌وه، به‌ڵام له دواييدا پاسداری ئێرانی و ئه‌ندامانی (فه‌يله‌قی به‌در) و ڕێكخراوه عيراقيه سه‌ر به ئێرانيه‌كان جله‌وی ڕووداو و سه‌ركردايه‌تی شه‌ڕه‌كانيان گرته ده‌ست. پێشڕه‌و و پاشڕه‌وه ڕاپه‌ڕيوه‌كانی باشووری عيراق وێنه‌ی (ئايه‌توڵڵا خومه‌ينی) و (موحه‌ممه‌د باقر الحكيم) و (باقر الصدر) و مه‌رجه‌عه ئايينيه‌كانیان به‌رز كردبوه‌وه، و به‌و ڕه‌فتاره عه‌مامه‌یه‌كی ئێرانیان خسته سه‌ر جومجومه‌ی ڕاپه‌ڕين. ئه‌مه‌ريكيه‌كان واقيان ووڕما بوو و ترسيان لێ نيشت كهوا خه‌ريكه به ده‌ستی خۆيان عيراق ده‌كه‌نه دياريه‌كی پێچراوه و ده‌يخه‌نه باوه‌شی ئێرانێكی توندڕه‌وی ئه‌نتی ئه‌مه‌ريكی. خه‌ريك بوو ڕژێمی سه‌ددام ده‌ڕوخا بهر له‌وه‌ی ئه‌مه‌ريكا ئه‌لته‌رناتيڤێكی "پڕۆئه‌مه‌ريكی" بۆ حوكمڕانی عيراق ئاماده بكات. هه‌لبه‌ت بيركردنه‌وه‌كه‌يان له دژی ويستی خه‌ڵكی عیڕاق بوو، به‌ڵام به هه‌ڵه‌دا نه‌چوو بوون.
كۆنفرانسی به‌يروت
له ۹ی مانگی مارت دا، به فڕۆكه‌يه‌كی تايبه‌ت، به پاره‌ی سعودی و به ڕێكخستنی سوری، هه‌شتا كه‌سی سه‌ر به ئۆپۆزيسيۆنی عيراقی (حيزبی و بێ لايه‌ن) له له‌نده‌نه‌وه فڕينه به‌يروت بۆ ئاماده‌بوون له كۆنفرانسی "دۆزينه‌وه‌ی ڕژێمی به‌ديل". له ته‌هران و ديمه‌شق و ئه‌نكه‌ره و ڕيازيشه‌وه فڕۆكه‌ی تايبه‌ت سياسه‌تمه‌دار و سه‌رۆك عه‌شيره‌ت و كه‌سايه‌تی عيراقيان هێنا بوو.
پێش ئه‌وه‌ی سواری فڕۆكه بين، زۆربه‌ی هه‌ره‌زۆرمان قات و جلی ڕۆژئاواييمان له بهر بوو و تهنيا چوار كه‌س عه‌مامه‌يان له سه‌ر بوو. (عومه‌ر ده‌بابه) ی ئه‌ندامی سه‌ركردايه‌تی يه‌كێتی نيشتيمانی كوردستان، له‌گه‌ڵ (ئه‌بو غه‌سان)ی حزبی به‌عسی عيراقی سه‌ر به سوری، له ڕێكخه‌ره‌كانی كۆنفرانسه‌كه بوون. ئه‌وانه تكای تايبه‌تيان له شيعه‌كان كردبوو كه عه‌مامه له‌سه‌ريان نه‌نێن، تاوه‌كو ئه‌مه‌ريكيه‌كانی پێ نه‌تۆقێنن. به‌ڵام تكايه‌كانيان بێ سوود بوو. له دوای پێنج كاتژمێر له ئاسمان، وه پێش دابه‌زينمان، زياتر له بيست و پێنج نه‌فه‌ر جليان گۆڕی و عه‌مامه‌ی ڕه‌ش يان سپی شيعه‌يان له‌سه‌ر نا. كه له فڕۆكه‌خانه دابه‌زين، كاميرای دونيا چاوه‌ڕێی ده‌كردين، و ڕووی عه‌ده‌سه‌كانيش هه‌ر له خاوه‌ن عه‌مامه‌كان بوو. له ناو هۆڵی كۆنفرانسدا، زياتر له چوار سه‌د (٤٠٠) كه‌سی لێ بوو، زياتر له سه‌ديان عه‌مامه‌ی له سه‌ر بوو.
عه‌بدولعه‌زيز ئه‌لحه‌كيم له ئێرانه‌وه به دره‌نگه‌وه گه‌يشت، و ئه‌ويش كۆمه‌ڵێك پياوی ئاينی له‌گه‌ڵ خۆی هێنا. له‌گه‌ڵ گه‌يشتنیدا، ته‌ركيزی ته‌واوی عه‌ده‌سه‌كان چوه سه‌ر ئه‌و. له‌و كاته‌دا له (موه‌فه‌ق ڕوبه‌يعی، ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سياسی حيزبی ده‌عوه)م پرسی ئايا بۆچی ئيلتيزامتان نه‌كرد به پێشكه‌ش كردنی ڕووكه‌شێكی باشتر بۆ كاميراو ڕای گشتی ئه‌مه‌ريكی و ئه‌وروپايی. له وه‌ڵامدا گوتی "ڕاسته نه‌ده‌بوايه براده‌رانمان وا بكه‌ن، به‌ڵام ئه‌وه حه‌قيقه‌تی عيراقه، ئيمڕۆش نه‌يبينن سبه‌ينێ ده‌يبينن و ده‌بێ ئه‌مه‌ريكيه‌كان قه‌بوليان بێ و ته‌عامولی له‌گه‌ڵدا بكه‌ن". زۆر له پياوه ئايينيه شيعه‌كان به فارسی له نێوان خۆياندا ده‌دوان و كاريگه‌ری زمانی فارسی به‌سه‌رعه‌ره‌بيه‌كه‌شيانه‌وه ديار بوو. ئێرانچيه‌تی مه‌جليسی ئه‌علا به ئاشكرا ديار بوو. بۆنموونه، له له‌نده‌نه‌وه عومه‌ر ده‌بابه كه‌وته مشتومڕ له‌گه‌ڵ چه‌ند كه‌سێكيان كه ده‌يانگوت نابێ (هه‌ژير ته‌يموريان) به‌شداری له كۆنفرانسه‌كه بكات و نابێ سواری فرۆكه ببێ. هه‌ژير كوردی ئێرانه و ڕۆژنامه نووسێكی لێهاتو‌ی به‌ناوبانگه و له دژی ڕژێمی ئێرانی له ته‌له‌فزيۆن و ڕاديۆی به‌ريتانی و له ڕۆژنامه‌ی (تايمس)دا بيرو بۆچوونه‌كانی بڵاو ده‌كرده‌وه.
شايانی باسه كه وڵاتی سعوديه بڕی بيست مليۆن دۆلاری بۆ ئه‌و كۆنفرانسه ته‌رخان كردبوو و دابووی به سوريا بۆ ڕێكخستنی. عه‌بدولحه‌ليم خه‌دام به‌رپرسی بڕيارده‌ر بوو، و له‌جياتی ئه‌وه‌ی كه كۆنفرانسه‌كه له به‌ريتانيا ببه‌ستێ، برديه لوبنانێكی هه‌رزان و كاول، كه له‌ژێر ده‌سه‌ڵات و سوپای داگيركه‌ری سوری بوو. ئه‌و كاته لوبنان له كرژترين باردا ده‌ژيا و به‌يروت ناخۆشترين ژينگه بوو. ته‌واوی بينايه‌كانی وهك بێژينگيان لێ هاتبوو له جێ گولڵه‌ی شه‌ڕی ناوه‌خۆ. سوپای داگيركه‌ری سوريش له سه‌ری هه‌موو كۆڵانێكدا سه‌يته‌ره‌ی دانابوو. له فڕۆكه‌خانه‌وه ئێمه‌يان به پاسه‌وانێتی سه‌ربازی سوری برده هوتێلی (بريستل) كه به سه‌ربازی سوری ده‌وره درابوو. ئيتر سوريا و ئێران مه‌جرای كۆنفرانسه‌كه‌يان به‌لايه‌كی تر دابرد. له‌ناو كۆنفرانسه‌كه‌شدا، هه‌ر له يه‌كه‌م دانيشتنه‌وه ههتا كۆتايی، سياسيه‌كان هه‌ر خه‌ريكی مشتومڕ و كێشمه‌كێش و بگره‌وبه‌رده و شهڕه هه‌ڵوێست بوون.
له كۆنفرانس، خه‌ڵكه‌كه به ناوی چوار (ته‌ييار) بانگ ده‌كران. ته‌يياری كوردی (به‌ره‌ی كوردستانی، به‌بێ حيزبه ئيسلاميه‌كان)، ته‌يياری قه‌ومی (حيزبی به‌عس و ناسريه‌كان، و هی تر)، ته‌يياری ئيسلامی (حيزبه ئيسلاميه عه‌ره‌بی و كورديه‌كان)، و ته‌يياری ديموكراتی (پارتی كۆمۆنيست و ڕێكخراوه عيلمانيه عه‌ره‌به‌كانی تر). دواييش، ته‌يياری حيزبه‌كانی سه‌ر به سعوديه‌ش هاتن، كه بريتی بوون له گڕوپه‌كانی وهك (مجلس العراق الحر) و (جماعه العشائر) و (بزوتنه‌وه‌ی ئيسلامی له كوردستان). كه مام جه‌لال له ١١ی مارت دا له ئه‌نكه‌ره‌وه هاته كۆنفرانس، (حيزبی توركومان) و (حيزبی ئيسلامی توركومان)ی له‌سه‌ر داوای توركيا له‌گه‌ڵ خۆی هێنابوو.
ئيتر لێژنه‌ی كاری هاوبه‌ش (لجنه العمل المشترك) كه سه‌رپه‌رشتی كۆنفرانسه‌كه‌ی ده‌كرد ١٧ ڕێكخراوی تێدا بوو. له كاتی دامه‌زرانی پانێلی قسه‌كه‌ره‌كان، ١٧ كه‌س ده‌بوايه دابنيشن، له هه‌موو جارێكيشدا، خاوه‌ن عه‌مامه‌كان له چه‌قی مه‌نه‌سه‌كه‌دا بوون. له يه‌كه‌م دانيشتندا، (عه‌زيز موحه‌ممه‌د)ی سه‌رۆكی پارتی كۆمۆنيستی عيراقی له نێوان عه‌بدولعه‌زيز ئه‌لحه‌كيم و شيعه‌يه‌كی تری سه‌ر به عه‌مامه دانيشتبوو، خۆيشی سه‌يری به حاڵی خۆی ده‌هات. ئه‌ندامێكی مه‌جليسی ئه‌علا قسه‌ی كرد و گوتی "پێرێ له عيراقه‌وه چومه ئێران و له‌وێوه هاتمه لوبنان". گوتی "له به‌سره‌وه (ئينتيفازه) هه‌ڵگيرساوه ههتا نه‌جه‌ف و كه‌ربه‌لا"، وه باسی قاره‌مانێتی ئه‌هلی شيعهی كرد به بێ ئه‌وه‌ی باس له ڕاپه‌ڕينی كوردستان بكات. ئه‌وجا كۆتايی به قسه‌كانی هێنا و گوتی (اهل العراق يحبون علي و حسن و الحسين، و يرفضون الرضوخ الی الطامعين من خارج العراق و المحتلين). له‌گه‌ڵ قسه‌كانيشی دا، كه ده‌مناده‌م ناوی پێغه‌مبه‌ری ده‌هێنا، ته‌واوی هۆڵه‌كه پڕ ده‌بوو له ده‌نگی زياتر له سه‌د شيعهی تر كه به يه‌كه‌وه و به له‌حنێكی ئێرانيانه ده‌يانگوت (الهم صلي علی سيدنا محمد و ال محمد). شيعه‌كان زۆر له‌خۆيان دڵنيا بوون و نه‌رميان نيشان نه‌ده‌دا. له‌گه‌ڵ سوننه‌كان و عيلمانيه‌كان ڕه‌ق و بێ منه‌ت بوون. عه‌ره‌بی عيلمانيش زۆر بێ حاڵ و ناته‌با بوون. زه‌قه‌كانيان (سه‌عد ساڵح جه‌بر) و به‌عسی سوری و حيزبی كۆمۆنيست بوون.
وهك عاده‌ت، كورد له هه‌موويان ته‌باتر و ڕێكتر بوو به‌ڵام ئه‌ويش خه‌ريك بوو كه‌لێنی بكه‌ويتی، چونكه عومه‌ر ده‌بابه (كه ئه‌ركی ده‌عوه‌تی كه‌سايه‌تيه كورده‌كانی پێ سپردرابوو) زياتری ته‌ركيزی خستبوه سه‌ر دۆست و براده‌ر و هه‌واداره‌كانی يه‌كێتی و هه‌ندێ ئه‌ندامانی حيزبه‌كانی تری به‌ره‌ی كوردستانی و چه‌ند كه‌سايه‌تيه‌كی بێ لايه‌ن. له‌و ناوه‌دا، هيچ ئه‌ندامێكی پارتی ديموكراتی كوردستانی ده‌عوه‌ت نه‌كردبوو، ههتا ڕۆژی پێش سه‌فه‌ر، كه ئه‌وكاته دكتۆر فوئاد مه‌عسوم پێ ڕاگه‌يشت و چه‌ند كه‌سێكی پارتی به‌گه‌ر ناوه‌كان دا. بۆيه‌ش ڕێژه‌ی ئه‌ندامانی پارتی له كۆنفرانسه‌كه‌دا زۆر كه‌متر بوون (و به ده‌گمه‌ن بوون) وهك له سه‌رجه‌م ئه‌وانی تر.
له ناو هۆڵه‌كه و له په‌نای په‌رده‌كانيشدا، شهڕه هه‌ڵوێست و توڕه‌و ته‌نگاوی جه‌وی كۆنفرانسه‌كه‌ی كرژ كردبوو. له ڕۆژی دووهه‌می كۆنفرانسه‌كه‌دا، له دانيشتنی نێوان عه‌بدولحه‌ڵيم خه‌دام و مام جه‌لال و سه‌عد ساڵح جه‌بر و دوو كه‌سی تر، سه‌عد ساڵح جه‌بر (كه سه‌ر به سعوديه بوو و به ئاشكرا نوێنه‌رايه‌تی خه‌تی سعودی ده‌كرد) منه منی كردبوو و هێرشی بردبووه سه‌ر "لايه‌نه سه‌ر به ئێرانه‌كان". هه‌رله‌وێ مام جه‌لال توڕه بوو بوو و هێرشه‌كی توندی بردبووه سه‌ری و گوتبووی: "ده‌زانم تۆ باسی كێ ده‌كه‌ی، تۆ مه‌به‌ستت پارتی ديموكراتی كوردستان و مه‌جليسی ئه‌علای ئيسلامی و حيزبی ده‌عوه‌يه، ئه‌وانه خه‌باتگێڕن و نيشتيمان په‌روه‌رن و شه‌هيديان داوه و قۆنده‌ره‌كانيان له خه‌ڵكی وهك ئێوه‌ی سه‌ر به سعوديه شه‌ريفتره". سه‌عد ساڵح پاشه‌كشه‌ی كردبوو و گوتبووی من مه‌به‌ستم له پارتی ديموكراتی كوردستان نيه. له ئێواره‌ی ئه‌و ڕۆژه‌دا، من و موه‌فه‌ق ڕوبه‌يعی و سه‌عد ساڵح جه‌بر و عه‌زيز محه‌مه‌د به‌يه‌كه‌وه راوه‌ستابووين. سه‌عد ساڵح جانتايه‌كی بچوكی به‌سه‌ر شانيه‌وه هه‌ڵواسيبوو. مۆفه‌ق ڕوبه‌يعی گوتی جانتاكه‌ت جوانه و براندێكی گرانه. سه‌عد ساڵح جه‌بر له وه‌ڵامدا، به ناره‌زاييه‌كه‌وه، گوتی " به‌ڵێ ئه‌وه پڕيه‌تی له پاره‌ی سعودی و هێناومه له‌سه‌رتانی دابه‌ش بكه‌م!".
سه‌ركوت كردنی ڕاپه‌ڕين
ئه‌مه‌ريكيه‌كان سه‌ددامێكی لاواز و دۆڕاويان پێ باشتر بوو له ڕژێمێكی توندڕه‌وی ئيسلامی شيعی سه‌ر به ئێران. كه هێرشی هاوپه‌يمانه‌كان هێشتا به‌رده‌وام بوو، و ڕاپه‌ڕين له سه‌ره‌تای دابوو، ئيتر سه‌رۆك بوش چوه سه‌ر ته‌له‌فۆن و فه‌رمانی به (جه‌نه‌ڕال شڤارتزكۆف)دا بۆ ئه‌وه‌ی هێرشی له‌شكری هاوپه‌يمانان ڕابگری و چيتر به‌ره‌و به‌غدا هه‌‌ڵنه‌كشێ. بهوه بۆڕی هه‌ناسه‌دانی بۆ ڕژێم كرده‌وه. هاوكات له ڕێكه‌وتننامه‌كه‌ی نێوان براوه و دۆڕاوی شه‌ڕدا، كه له سه‌فوان مۆر كرا، شڤارتزكۆف ڕێگه‌ی به عيراق دا كهوا هه‌ليكۆپته‌ره‌كانی به‌كار بهێنێ. بهوه، ڕێگه‌ی دا كهوا ڕووی تفه‌نگی (حه‌ره‌س جمهوری) و ڕ‌‌ه‌شاشی هه‌ليكۆپته‌ره‌كانيان له خه‌ڵكه ڕاپه‌ڕيوه‌كان بكه‌ن. سه‌ددام ئه‌و لايته سه‌وزه‌ی به‌س بوو، و له مه‌ودای كه‌متر له دوو هه‌فته‌دا مه‌شخه‌ڵی ڕاپه‌ڕينی له سه‌رتاپای عيراق كوژانده‌وه، و ته‌واوی شاره ڕزگار كراوه‌كانی خوارووی عيراقی گرته‌وه. له‌و پڕۆسه‌يه‌دا، توانی سه‌دان هه‌زار عه‌ره‌بی شيعه بكوژێ. هێزی به‌رگريكه‌ری شيعهی خواروو، به چه‌كی سوك و به شێوه‌يه‌كی زۆر نا مونه‌زه‌م، ويستی به‌رهه‌ڵستی بكات، به‌ڵام له به‌رامبه‌ر ته‌وژمی بێ به‌زه‌يیانه‌ی ڕژێمدا، سوودی نه‌بوو. حكومه‌ت هه‌ڵی كوتايه ناو شاره‌كان، به ڕه‌شبگيری خه‌ڵكی له ماڵ و نه‌خۆشخانه و مزگه‌وته‌كان ده‌رده‌هێنا و به بێ پرسيار و وه‌ڵام ده‌يكوشتن.
كۆڕه‌و
له‌وكاته‌دا، خه‌ڵكی كوردستان له بڕيار و ڕهفتاری سه‌رۆك بوش حه‌په‌سا بوون و ده‌ست له‌سه‌ر دڵ چاوه‌رێی قه‌ده‌ر بوون. به‌ڵام هێشتا سه‌ركرده‌كانی كورد بڕوايان وابوو كهوا هێزی پێشمه‌رگه ده‌توانی خۆی له به‌رامبه‌ر هێرشی ڕژێمدا ڕابگرێت و شاره‌كان بپارێزێت، بۆيه كوردستان به هه‌مان ئه‌و ئاسانیه‌ی باشووری عيراق ناگيرێته‌وه.
زۆری نه‌خايه‌ند، له ٢٦ و ٢٧ی ئاداردا، هێرش و بۆمبابارنی ڕژێم هه‌ڵی كوتايه سه‌ر شاری كه‌ركوك. حكومه‌تی عيراق ده‌ست به‌سه‌ردا گرتنی شاره‌كه‌ی له ڕۆژی پێنج شه‌ممه‌ی ٢٨ی مارت ڕاگه‌‌ياند، به‌ڵام له ڕاستيدا گرتنه‌وه‌ی ته‌واوی كه‌ركوك ههتا ڕۆژی ٢۹ی مارتی خاياند. پێشمه‌رگه شه‌ڕێكی خوێناوی له‌دژی داگيركه‌ره‌كان كرد، به‌ڵام ئه‌و به‌رگريه بێ سوود بوو و كوشتارێكی زۆری لێ كه‌وته‌وه. له‌وێ به‌ولاوه حكومه‌تی عيراق به بێ به‌زه‌ييانه كه‌وته سه‌ر ڕوحی خه‌ڵكی سيڤيلی شاره‌كانی تری كوردستان، و له مه‌ودای حه‌فته‌يه‌ك زۆربه‌ی شار و شارۆچكه سه‌ره‌كيه‌كانی كوردستانی گرته‌وه. شاری هه‌ولێر و دهۆك له ڕۆژی ۳٠ تا ۳١ی مارت، و زاخۆ له يه‌كی ئه‌پريل، و سلێمانی له ٢ تا ۳ی ئه‌پريل، داگير كرانه‌وه. له هه‌ر يه‌كه‌شيان، به هۆی تۆپباران و هه‌ڵفڕينی هه‌ليكۆپته‌ره‌كان و هێرشی ده‌بابه‌كان، خه‌ڵكه‌كه تووشی تۆقان و سه‌رلێشێوان و ڕاكردن بوو. سوپای ڕژێم كه‌وتنه ناو شاره‌كان و ماڵ به ماڵ له چه‌ك و چه‌كداران ده‌گه‌ڕان، و لاوه‌كانيان له ماڵ ده‌رده‌هێنا و ئه‌وه‌ی لێی دڵنيا نه‌بوونايه به‌بێ دوودڵی گوڵله‌بارانيان ده‌كرد. ئيتر به‌و جۆره لێشاوی كۆڕه‌وی دوومليۆنی له شاره‌كانه‌وه به‌ره‌و ده‌شت و چيا و سنووره‌كان ده‌ستی پێ كرد.
له‌و كۆڕه‌وه‌دا، خه‌ڵكی سيڤيل، له ژێر ڕه‌حمه‌تی هه‌ليكۆپته‌ری ڕژێم و ڕاونانی له‌شكره‌كه‌ی، كه‌وتنه ڕێگه. هه‌ر دايك و باوكێك، منداڵ و هه‌ندێ خۆراك و خه‌زنه‌ی پاشكه‌وته‌كانی ده‌خسته سه‌رشان و به پێ وه يان به سواريی، ملی ڕێگه‌ی ده‌گرت. ئه‌وه‌ی خاوه‌ن ئوتومبيل بوو، ملی ڕێگه‌ی قيرتاوی گرتبوو، و ههتا به‌نزينی لێ ده‌بڕا ده‌ڕۆيی. ئه‌وه‌ی گوێ درێژی ده‌ست ده‌كه‌وت، به هه‌ر لايه‌ك بوايه قه‌دبڕ ملی له شاخه‌كان ده‌نا. هه‌يانبوو له ده‌شت و چياكان ده‌گيرسايه‌وه، و زۆرينه‌ش به‌رده‌وام بوو ههتا سه‌ر سنووره‌كانی ئێران و توركيا ده‌ڕۆيشتن. له ڕێگه‌دا، به سه‌دان پير و منداڵ و نه‌خۆش، له سه‌رمان و له برسان و له ترسان و له ماندووبونی ڕێگه‌دا، گيانيان له ده‌ست دا. ته‌رمی سه‌دان شه‌هيد له سه‌ر ڕێگاكان، وه‌يان گۆڕستانی گونده‌كانی سه‌ره‌ڕێكان، به‌بێ شوشتن و به بێ مه‌راسيم ده‌نێژران. هاوكات، باران و قوڕ و سه‌رما و ڕه‌شه‌بای چياكان، بار و ئه‌ركی ئاواره‌كانيان قورستريش كردبوو. ووره‌ی خه‌ڵكه‌كه له‌وپه‌ڕی نزميدا بوو. زۆربه‌ی هه‌ره‌زۆری پێشمه‌رگه‌كان ڕيزی هێزه‌كانيان به‌جێ هێشتبوو، بگره دهورهی سه‌ركرده‌كانيان به‌تاڵ كردبوو و كه‌وتبوونه هيممه‌تی ڕزگار كردنی خێزانه‌كانيان. ئاواره‌كان، له مه‌ودای چه‌ند ڕۆژێكدا و به ژماره‌ی له‌بن نه‌هاتوو، گه‌يشتنه سه‌ر سنووره‌كانی ئێران و توركيا. ئه‌و دوو وڵاته‌ش، هه‌ر له زووه‌وه هانايان برده بهر كۆمه‌ڵگای نێو ده‌وڵه‌تی و داوای كۆمه‌كيان ده‌كرد له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ژماره و پێداويستی ئاواره‌كان له توانای وڵاته‌كانياندا ده‌رچووبوو. توركيا سنووری داخست و ڕێگه‌ی نه‌دا په‌ناهه‌نده‌كان بپه‌ڕنه‌وه. ئه‌و كاره بووه هۆی چڕ بوونی ئه‌زمه‌كه و هه‌نده‌ی تر له سه‌ختی كاره‌ساته‌كه‌ی زياد ده‌كرد.
هه‌ڵوێستی ئه‌مه‌ريكی و به‌ريتانی
به‌ڵام ئه‌و ئه‌ركه زۆر قورس بوو چونكه ئيداره‌ی ئه‌مه‌ريكی بڕياری دابوو كه ده‌ست له هاوكێشه‌ی سياسی ناوه‌كی عيراق نه‌دات و شه‌ڕی نێوان ڕژێم و ئۆپۆزيسيۆن نه‌كاته هی خۆی. خۆ يارمه‌تيدانی كورد له پرينسيپه‌وه به خه‌تێكی سور دانرابوو. ههتا ئه‌و كاته‌يش، وهك له ڕابوردوودا، كورد له شانۆی سياسه‌تی ئه‌مه‌ريكيدا په‌ڕاوێز كرا بوو. حكومه‌ته‌كانی ئه‌مه‌ريكی و به‌ريتانی و هاوپه‌يمانه‌كانيان نه‌يانده‌وه‌يست كورد له‌ناكاو ده‌سه‌ڵاتی ده‌ست بكه‌وێ و بناغه‌ی ده‌وڵه‌تێكی سه‌ربه‌خۆ دابمه‌زرێنێ. سياسه‌تی ئه‌و وڵاتانه به درێژايی شه‌ڕی سارد، له‌سه‌ر بنه‌مای پاراستنی يه‌كگرتوويی خاكی عيراق و حوكمڕانی سوننه‌ی عه‌ره‌بدا داڕێژرابوو. قازانجی ئابووری و سياسی و عه‌سكه‌ری بێ پايانيان له ڕژێمی به‌غدا و وڵاته دراوسێكان (له سه‌ر حيسابی كورد) ده‌ست كه‌وتبوو. بۆيه‌ش، له‌و سه‌رده‌مه‌دا هيچ كام له حيزبی ده‌سه‌ڵاتداری ئه‌مه‌ريكی و به‌ريتانی په‌يوه‌ندی ڕاسته‌وخۆيان له‌گه‌ڵ سه‌ركرده‌ی كورد نه‌بوو. ههتا ئه‌و كاته هيچ په‌رله‌مانتارێكی وه‌يان ئه‌ندامێكی حكومه‌تی كۆنزێرڤه‌تيڤ ئاماده نه‌بوو كورد بناسێ.
له كاتی كۆڕه‌ودا، ميديا و ڕۆژنامه ڕۆژئاواييه‌كان كارێكی مرۆڤانه و پرۆفيشنه‌ڵانه‌ی بێ هاوتايان ئه‌نجام دا. به بێ دواكه‌وتن، زۆربه‌ی كه‌ناڵه‌كان په‌يامنێريان گه‌يانده سه‌ر سنووری توركيا و عيراق، وێنه‌ی زيندوويان په‌خش ده‌كرد، و وێنه‌ی تراژيكی منداڵ و پيری كۆڕه‌ويان نيشانده‌دا. بهوه، ده‌هات كه جۆرج بوش و جۆن مێجه‌ر بكه‌ونه ژێر فشاری ميدياوه و ده‌هات به هۆی ڕهفتاری سه‌ددامه‌وه توشی ئيحراجی ببن.
بوش: "خوێنی سه‌ربازی ئه‌مه‌ريكی بۆ كورد ناڕێژم"
سه‌رۆك بوش به‌رده‌وام ئينكاری ده‌كرد كه داوای له خه‌ڵكی عيراق كردوه كه له دژی سه‌ددام هه‌لبستنه‌وه، و به‌رگری له گوته‌كانی ده‌كرد. تهنيا داوای كورد له ئه‌مه‌ريكا ئه‌وه بوو كه ڕێگه له هه‌ليكۆپته‌ری عيراقی بگرێت، به‌ڵام ئه‌مه‌ريكيه‌كان ئه‌وه‌يشيان پێ زۆرر بوو، چونكه وايان داده‌نا كه ئه‌مه‌ريكا به‌و كاره مه‌جبوور ده‌بن كه به‌رده‌وامێتی به شه‌ڕی كوه‌يت بده‌ن. سه‌رۆك بوش و ئيداره‌كه‌ی زياتری ته‌ركيزيان خستبوه سه‌ر ڕێكخستنی ئاهه‌نگی پيرۆزبايی سه‌ركه‌وتنيان له شه‌ڕی كوه‌يت، و ده‌يانه‌ويست مێژووی ڤيه‌تناميان بسڕنه‌وه، و نه‌شيان ده‌ويست كۆڕه‌وی كورد ئه‌وه‌يان لێ تێك بدات. سه‌رۆك بوش وای داده‌نا كهوا ته‌ده‌خول له كوردستان كارێكی ئاڵۆزه و پێويستی به هاوكاری هاوپه‌يمانانه و پێويستی به‌وه‌يه كه‌و سه‌ربازی ئه‌مه‌ريكی بچێته ناوه‌وه‌ی عيراق و به كاری به‌رگری سه‌ربازی هه‌لبستێ. له دانيشتنی نهێنی دا سه‌رۆك بوش گوتبوی كهوا ئاماده نيه خوێنی سه‌ربازی ئه‌مه‌ريكی بۆ كوردان بڕژێنێ. جۆن مێجه‌ريش ده‌يگوت ئێمه ئومێدمان ئه‌وه بوو كه له‌شكری عيراقی به كاری لادانی سه‌ددام هه‌لبستێ نه‌ك خه‌ڵكی سيڤيلی عيراق. هه‌ڵبه‌ت به‌هيچ جۆرێك هيچ لايه‌كيان نه‌يانده‌ويست هه‌ڵوێستيان بگۆڕن و ته‌سليمی فشاره‌كان ببن، بۆيه بوش و مێجه‌ر بڕياريان دا خۆيان له ميدياكان دا ببڕن. ئه‌وه بووهه‌ريه‌كه‌يان چوه پشوودانی جه‌ژنی (ئيسته‌ر) و خۆیان له هه‌موو لايه‌ك شارده‌وه.
ڕاپه‌ڕينی كوردی هه‌نده‌ران
كوردی هه‌نده‌ران، چركه به چركه به‌دوای ڕووداو و هه‌واڵی ناوهوه بوون. ئه‌وه‌ی له‌ده‌ستيان ده‌هات ده‌يان كرد بۆ هاندانی ميديا و ڕۆژنامه‌كان بۆ خاتری په‌خش كردنی وێنه‌ی كاره‌سات. هه‌وڵه‌كان بۆ فشار بوون، بۆ پاڵنانی سه‌ركرده‌كانی هێزه هاوپه‌يمانه‌كان بوون (به تايبه‌تی سه‌رۆك جۆرج بوش) بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ر وهك چاودێر سه‌يری ئه‌و زۆنگاوه خوێناويه نهكهن، به‌ڵكو ته‌ده‌خول بكه‌ن و ڕێگه له ڕ‌‌ه‌شبكوژيی كورد بگرن.
له له‌نده‌ن، ده‌مێك بوو مه‌ڵبه‌ندی ڕۆشنبيری كوردی ئاهه‌نگی نه‌ورۆزی بۆ ڕۆژی يه‌كشه‌ممه‌‌ی (۳١ی مارت) له هۆڵی (هه‌مه‌رسميث) ڕێك خستبوو. ساڵانه، سه‌دان كورد به خێزانه‌وه به‌شداريان له ئاهه‌نگی نه‌ورۆز ده‌كرد، به‌ڵام له ڕۆژگارێكی وهك ئه‌و ڕۆژه‌دا، به‌شداران كرديانه فڕسه‌تی خڕبوونه‌وه و كۆبوونه‌وه. هه‌واڵه‌كانی كوردستان هه‌ورێكی سامناك و جه‌وێكی خه‌ماوی تازيه ئاسايی له هۆڵه‌كه‌دا په‌يدا كردبوو. هه‌ر له هۆڵه‌كه‌دا بوين كه هه‌واڵی يه‌كه‌م شه‌پۆڵی كۆڕه‌ومان پێ گه‌يشت. به گوێره‌ی هه‌واڵی به‌ره‌ی كوردستانی و (بی بی سی)، له به‌يانی ئه‌وڕۆژدا، هه‌ولێر و دهۆك چۆل كران و خه‌ڵكه‌كه له ژێر ڕه‌حمه‌تی تۆپ بارانی ڕژێم و ڕوويان كرده ده‌شت و چياكان.
ئاماده‌بوانی هۆڵه‌كه ده‌ماوده‌م بڕيارياندا كه هه‌ر له‌وێوه، به‌و شه‌و و ته‌نكه بارانه، بكه‌ونه ڕێ به‌ره‌و كۆشكی باڵوێزخانه‌ی ئه‌مه‌ريكی له (گرۆڤنه‌ر سكوێر، Grosvenor Square)، بۆ خۆپێشاندان و ئێشكی شه‌ونخونی (ڤيجيل) له‌به‌رده‌م باڵوێزخانه‌دا. پێشی گه‌يشتنمان، له چه‌ندين لاوه په‌يوه‌ندی به ڕۆژنامه نووس و په‌يامنێری كه‌ناڵه‌كان كرا. ههتا خه‌ڵكه‌كه گه‌يشتينه باڵوێزخانه‌ی ئه‌مه‌ريكی، كاميرای زۆربه‌ی كه‌ناڵه‌كان له‌وێ چاوه‌ڕێ بوون. هه‌ڵبه‌ت، خه‌ڵكه‌كه، به ژن و پياو و منداڵه‌وه، هه‌موويان به جلی كوردی و جلی ئاهه‌نگه‌وه بوون و هه‌ريه‌كه‌يان مۆمێكی داگيرساوی هه‌لگرتبوو، به‌ڵام كه‌س له‌وان پلانێكی دياريكراوی بۆ كه‌مپه‌ين و مه‌به‌ستی سه‌ره‌كی ئه‌و خۆپيشاندانه نه‌بوو. بۆيه، له دوای يه‌كدوو كاتژمێر، خه‌ڵكه‌كه بڵاوه‌ی لێ كرد، به‌و ئيتيفاقه‌ی كه له ڕۆژی دواييدا (دوو شه‌ممه، يه‌كی ئه‌پريل)، له هۆڵی مه‌ڵبه‌ندی ڕۆشنبيری كوردی له (ستانه‌ری ستريت، لامبێث) كۆ ببينه‌وه.
له دوای نيوه‌ڕۆی ڕۆژی دوو شه‌ممه، نزيكه‌ی ٦٥ كه‌س له مه‌ڵبه‌ندی ڕۆشنبيری كۆ بوونه‌وه، و له‌وێ كه‌وتنه بيركردنه‌وه و پلاندانان. له‌سه‌ر ئه‌وه رێكه‌وتن كهوا چه‌ند لاوێكی ته‌ندروست له‌به‌ر ده‌می باڵوێزخانه‌ی ئه‌مه‌ريكيدا مان بگرن، و شيعاری "مان گرتن ههتا مردن" هه‌ڵبگرن. هه‌ر له مه‌ڵبه‌ند، ٤٤ كه‌س ئاماده‌يی خۆيان نيشان دا و ناونوس كران. كۆئۆردينه‌يته‌ری مانگ گرتنه‌كه (فه‌رهاد عه‌بدولعه‌زيز عه‌لائه‌ددين) و (سالار باپير) بوون و خۆيشيان له مانگرتوه‌كان بوون. شايانی باسه، حيزبه سياسيه‌كان هه‌وڵيان دا كهوا جله‌وی ڕووداوه‌كان بگرنه ده‌ست، به‌ڵام له كۆبوونه‌وه‌كه‌دا ڕێگه‌يان لێ گيرا و خه‌ڵكه‌كه به باشی زانی كهوا مان گرتن و خۆپيشاندان و لۆبيكردنه‌كان حيزبيانه نه‌بن و سيمای هيچ حيزبێكيان پێوه نه‌بێ. بۆيه، هه‌ر له سه‌ره‌تاوه ههتا كۆتايی مان گرتنه‌كه، زمانحاڵه‌كانی حيزبه‌كان ڕۆڵی به‌رچاويان له‌و جموجۆڵه نه‌بوو، چونكه ئه‌وه‌ی ده‌كرا به ناوی كۆمه‌ڵگای كورده‌واريه‌وه بوو.
هه‌ر له‌و پاش نيوه‌ڕۆيه‌دا، زۆربه‌ی خه‌ڵكه‌كه كه‌وتنه ڕێگه به‌ره‌و باڵوێزخانه، و هه‌ر له‌و ده‌قيقه‌ی كه گه‌يشتنه ئه‌وێ ههتا ماوه‌ی چوارده شه‌و و ڕۆژ (۳٦٠ كاتژمێر)ی به‌رده‌وام، ئێشك گرتن و شه‌ونخونی ومانگرتنی ئه‌و ٤٤ كه‌سه به‌رده‌وام بوو. به‌رده‌می باڵوێزخانه ببوه مه‌قه‌ر و ديدارگه و شوێنی كۆبوونه‌وه و پلان دانان و ڕێكه‌وتن و چاوپێكه‌وتنی ڕۆژنامه‌وانی و جموجۆڵی هه‌مه‌جۆری تر. مان گرتوه‌كان پلاكی مانگرتنيان به مله‌وه بوو، و له ئاو و چای شيرين به‌ولاوه هيچی تريان نه‌ده‌خوارد. له دوای چه‌ند ڕۆژێك، هه‌ندێك له مان گرتوه‌كان لاوازیان پێوه ديار بوو، و يه‌ك دوانێكيان به ئه‌مبولانس برانه نه‌خۆشخانه. من و فوئاد هه‌ناری و ئه‌ندامانی تری ڕێكخراوی كۆمه‌ڵه‌ی زانستی و پزيشكی كورد (كسمه)، ده‌مناده‌م له ته‌ندروستی مانگرتوه‌كانمان ده‌پێچايه‌وه و فه‌حسی پزيشكيمان ده‌كردن.
مان گرتنه‌كه‌ی ئه‌و لاوانه مه‌زنترين كاريگه‌ری هه‌بوو بۆ جۆشدانی لۆبيكردنمان. له لايه‌كه‌وه چه‌قێكيان دروست كردبوو كه ببوه ژووری عه‌مه‌لياتمان. ميديا و ڕۆژنامه نووسه‌كان به‌رده‌وام له‌وێ بوون هه‌واڵيان ده‌هێنا و ده‌برد، هه‌رده‌م دواهه‌واڵی كوردستان و باقی جموجۆڵه‌كانی كوردی ئه‌وروپا له‌وێ ده‌ست ده‌كه‌وت. خه‌ڵكی به‌ريتانی هه‌ستيان به جۆرێك بزوتبوو، كه ده‌هاتنه ئه‌وێ بۆ به‌خشينی كۆمه‌ك و پاره. مه‌ڵبه‌ندی ڕۆشنبيری كوردی حيسابێكی كۆمه‌كی كرده‌وه به ناوی (Kurdish Disaster Fund- كۆمه‌كی كاره‌ساتی كوردی)، و هه‌ر له‌و چوارده ڕۆژه‌ی مانگرتندا هه‌زاران پاوه‌ندی ئيسته‌رلينی له سه‌ر جاده‌كان كۆ كرايه‌وه. ئيتر، مانگرتنه‌كه خێرێكی زۆری دايه‌وه، و به‌رده‌وام بوو ههتا ئه‌و ڕۆژه‌ی كه پشتگيری ئه‌مه‌ريكی به ڕهسمی مسۆگه‌ر بوو. له ١٤ی ئه‌پريل، فه‌رهاد عه‌بدولعه‌زيز و سالار باپير و شه‌فيق قه‌زاز نامه‌يه‌كی نوسراويان پێشكه‌ش به قونسولی ئه‌وكاته‌ی ئه‌مه‌ريكی كرد. قونسول به‌ڵێنی دا كه په‌يام و نامه‌كه‌ی كورد بگه‌يه‌نێته لای سه‌ركرده‌كانی، و داوای كرد كهوا كۆتايی به مان گرتنه‌كه بهێندرێ.
Page updated
Google Sites
Report abuse