كۆمەك لە دیوی ئێرانەوە
بیرەوەری ئەزموون و هەوڵەكانم بۆ لۆبی و كۆمەكی كۆڕەو
كۆمەك لە دیوی ئێرانەوە
سه‌ردانی كوردستان له ئێرانه‌وه
ئێران، هه‌روه‌ك توركيا، كه‌وتبوه به‌ر لێشاوی ئاواره‌كان. به‌ڵام ئه‌وان سنووريان كردبوه‌وه و خه‌ڵكه‌كه له چه‌ندين خاڵی سنووريدا، له خانه‌وه هه‌تا ناوچه‌ی سنه و كرماشان، له ديوی عيراقه‌وه ده‌په‌ڕينه‌وه. له‌گه‌ڵ په‌ڕينه‌وه‌يان، خه‌ڵكه قاره‌مانه‌كه‌ی كوردستانی ڕۆژهه‌ڵات پێشوازی لێ ده‌كردن و نان و ئاو كۆمه‌كيان دهدانێ، و يارمه‌تيان ده‌دان بۆ دۆزينه‌وه‌ی ماڵ و حاڵ، و به خۆڕا ده‌يانحه‌واندنه‌وه. ژماره‌ی په‌ناهه‌نده‌كان له تاقه‌تی شاره كورديه سنووريه‌كاندا ده‌رچوو بوو. حكومه‌تی ئێرانيش داوای هاوكاری نێو ده‌وڵه‌تی ده‌كرد، به‌ڵام له‌به‌ر ساردی په‌يوه‌نديه ده‌ره‌كيه‌كانی ئێران، حكومه‌تی ئه‌مه‌ريكی و ڕۆژئاواييه‌كانی تر به‌ره‌و پيريانه‌وه نه‌ده‌هاتن. هاوكات ئێرانيه‌كانيش خۆيان له دونيا عه‌زل كردبوو، متمانه‌يان به خه‌ڵكی ده‌ره‌وه نه‌ده‌كرد، ڤيزه وه‌رگرتن كارێكی ئاسان نه‌بوو، و په‌يوه‌نديشيان له‌گه‌ڵ ميديا و ڕێكخراوه كۆمه‌كی و مرۆڤايه‌تيه‌كان زۆر لاواز بوو. حيسابی جاسوس و به‌كرێ گيراويان بۆ ئه‌و ڕێكخراوانه ده‌كرد.
له‌دوای ئه‌وه‌ی كه حكومه‌تی به‌ريتانی و حكومه‌ته‌كانی تر هاتنه ناو پڕۆسه‌كه‌وه، هه‌ڵمه‌تی لۆبی ئێمه‌ش له فشاری سياسیه‌وه گواسترايه‌وه قۆناغی كۆمه‌ك. ڕۆڵی من و دۆسته لۆبيسته‌‌كانمان له به‌ريتانيادا ڕووی له كزی بوو. بۆيه، له‌گه‌ڵ هاوڕێكانم و زۆربه‌ی كۆمه‌ڵگای كوردی كه‌وتينه مشوری هاندانی ڕێكخراوه كۆمه‌كیه‌كان بۆ ئه‌وه‌ی به زووترين كات ئه‌ندامانيان و كۆمه‌كيان بگه‌يه‌ننه كوردستان. زۆربه‌ی ڕێكخراوه خاوه‌ن ئه‌زموونه‌كان نيازيان وا بوو كه كۆمه‌ك بۆ ديوی توركيا بنێرن، به‌ڵام كه‌سيان هه‌وڵيان نه‌ده‌دا بۆ كۆڕه‌وه زۆرينه‌كانی ديوی ئێران كۆمه‌ك بنێرن. به گوێره‌ی پێوانه‌كان، له مليۆنێك زياتر كۆڕه‌و ڕوویان له ئێران كرد بوو.
له زووه‌وه، له سه‌ڕه‌تای كۆڕه‌وه‌وه، له ڕێگه‌ی (داڤيد ماكداول)ی دۆستمه‌وه (نوسه‌ره له‌سه‌ر مێژووی كوردی)، په‌يوه‌نديم به ڕێكخراوی منداڵپارێزی به‌ريتانيه‌وه كرد. هه‌وڵم دا ڕازيان بكه‌م كه خۆيان بگه‌يه‌ننه ئێران. به‌ڵام ئه‌وان ده‌يانه‌ويست يارمه‌تيان بده‌م و له‌گه‌ڵيان بچمه ديوی توركيا. من ڕازی نه‌بووم، و داوام لێ كردن كه‌وا سه‌يرێكی حاڵی ئێران بكه‌ن چونكه له‌وانه‌يه ئاواره‌كانی ئه‌و لايه ببنه قوربانی سياسه‌تی ده‌ره‌كی ئێرانی و ڕه‌نگه هاوپه‌يمانه‌كان كۆمه‌كيان بۆ نه‌نێرن. (داڤيد سيمۆن)ی ڕێكخراوه‌كه پێی ڕاگه‌ياندم كه‌وا كه‌سێكی شاره‌زايان نيه له ئێران چاوساغيان بێ و ڕێگه‌يان نيشان بدات، به‌ڵام ئه‌گه‌ر من له‌گه‌ڵياندا بچم ئه‌وا كۆمه‌ك بۆ ديوی ئێران ده‌نێرن، و ئه‌گه‌ر نه‌شچم ئه‌وا به كوێرانه خۆيانی لێ ناده‌ن چونكه متمانه‌يان به سيسته‌می ئێران نيه. ئيتر بۆ كردنه‌وه‌ی ئه‌و ده‌رگايه بڕيارم دا له‌گه‌ڵيان بچم، به‌ڵكو زنجيره‌ی كۆمه‌كی تريش به‌دوايان دا دێ.
شه‌ممه، ٦ی ئه‌پريل
په‌يوه‌نديم به باڵوێزخانه‌ی ئێرانی كرد كه‌وا له‌گه‌ڵ چه‌ند كه‌سێكی به‌ريتانی ئاماده‌ينه كۆمه‌ك ببه‌ينه ئێران ئه‌گه‌ر ئه‌وانيش كارئاسانی ڤيزا و هاتو چۆمان بۆ بكه‌ن. ئێرانيه‌كان ئاماده‌يی خۆيان نيشان دا، و سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی پاسپۆرته‌كه‌م له جۆری په‌ناهه‌نده‌يی بوو، له مه‌ودای دوو ڕۆژدا ڤيزه‌يان به‌من و ده كه‌سی په‌يوه‌ندی دارم دا. له‌وانه، (پيته‌ر شارپ) ی ڕاپۆرته‌ری كه‌ناڵی (ئای تی ڤی)، و (چارلس ويله‌ر)ی ڕاپۆرته‌ری (بی بی سی)، و دێڤيد ماكداول و حه‌وت كه‌سی تری ڕێكخراوه‌كه‌يش.
يه‌كشه‌ممه،٧ی ئه‌پريل
(ئان كلويد)ی ئه‌ندام په‌رله‌مانی پارتی كرێكاران، كه ئه‌و كات وه‌زيری "سێبه‌ر" (ئۆپۆزيسيۆن) بوو بۆ يارمه‌تيدانی ده‌ره‌كی، ته‌له‌فۆنی بۆ كردم و گوتی "بيستومه بۆ ئێران ده‌چی. منيش به نيازم بچم، و حه‌ز ده‌كه‌م به‌يه‌كه‌وه بڕۆين". ده‌مێك بوو له‌گه‌ڵ ئان كلويد دۆست بوين و ئه‌ويان ياريده‌ده‌رێكی دڵسۆز و جگه‌رسۆزی كورد و عيراقيه عه‌ره‌به‌كان بوو. ئێمه‌ش به‌هۆی ئان كلويده‌وه پشتگيری پارتی كرێكارانمان ده‌ست ده‌كه‌وت. ئان كلويد بليتی ته‌ياره و ڕۆژی سه‌فه‌ره‌كه‌ی پێش خست تاوه‌كو به هه‌مان ئه‌و ته‌ياره بڕوات كه ئێمه‌ی تێداين. ئان كلويد نيازی وابوو كه خۆی بگه‌يه‌نێته سه‌ركرده‌كانی به‌ره‌ی كوردستانی له ديوی عيراق، واته له ئێرانه‌وه به نهێنی بپه‌ڕيته‌وه. بۆيه‌ش متمانه‌ی به ئێرانيه‌كان نه‌بوو، و زمانزان و شاره‌زايشی له‌گه‌ڵ نه‌بوو، بۆيه داوای كرد كه‌وا له چه‌ند ڕۆژی يه‌كه‌می سه‌فه‌ردا به‌يه‌كه‌وه بين و يارمه‌تی بده‌م هه‌تا ئه‌وكاته‌ی ده‌گاته لای سه‌ركرده‌كانی كوردی له ديوی عيراق.
سێشه‌ممه، ۹ی ئه‌پريل
له‌گه‌ڵ پێنج كه‌سی سه‌ربه ڕێكخراوی مناڵپارێزی به‌ريتانی چونيه فرۆكه‌خانه‌ی هيثڕۆ، له‌وێ كاميرای كه‌ناڵی بی بی سی و ئای تی ڤێ چاوه‌رێيان ده‌كردين و ديمانه‌يه‌كيان له‌گه‌ڵ كردين. كه سواری فرۆكه ئێرانيه‌كه بووين، ده‌ركه‌وت به لانی كه‌مه‌وه پازده كه‌س ده‌بووين كه بۆ هه‌مان مه‌به‌ست و بۆ هه‌مان شوێن ده‌ڕۆيشتن.
له ته‌هران مه‌سئولی سياسه‌تمه‌دار و وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی و مانگی سووری ئێرانی چاوه‌ڕێيان ده‌كردين. به بێ پشكنين و به پێشوازيه‌كی پڕ ڕێزه‌وه كار ئاسانيان بۆ كردين و يه‌كسه‌ر بۆ هۆتێلی (ئينته‌ر كۆنتينێنتال)يان بردين. ئێرانيه‌كان به‌لايانه‌وه گرنگ بوو كه‌وا ئێمه مه‌سئوله‌كانيان ببينين، بۆ ئه‌وه‌ی باسی شێوه‌ی كۆمه‌كيان له‌گه‌ڵ بكه‌ين، و ديمانه‌ی ڕۆژنامه‌وانيان له‌گه‌ڵدا ساز بده‌ين. ئێمه‌ش هه‌رهه‌موومان به په‌رۆشه‌وه ده‌مانه‌ويست له مه‌سئوله‌كان ڕزگارمان ببێت و به زووترين كات بگه‌ينه سه‌ر سنوور. ماوه‌ی دوو ڕۆژ ئێمه‌يان هێنا و برد.
پێنجشه‌ممه، ١١ی ئه‌پريل
دوو كۆبوونه‌وه‌مان له‌گه‌ڵ (دكتۆر هه‌قی سه‌يدی) و (ئاغای عه‌لی زه‌رغامی) سه‌رۆك و جێگری سه‌رۆكی كۆمه‌ڵی مانگی سووری ئێرانی، ئه‌نجام دا. ئاغای زه‌رغامی به جه‌خته‌وه ده‌يويست كه بزانێ ڕيكخراوی مناڵپارێزی به‌ريتانی چه‌ند پاره سه‌رف ده‌كات و چۆنی ده‌كات، وه سووڕ بوو له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه پاره‌ی كۆمه‌كی ده‌ره‌كی، وه‌ك هی ئێرانی، له ڕێگه‌ی خۆی و كۆمه‌ڵه‌كه‌يه‌وه سه‌رف بكرێ. به گوێره‌ی قسه‌كانی زه‌رغامی، هه‌تا ئه‌و ڕۆژه، حه‌فت سه‌د هه‌زار كه‌سی كۆڕه‌و په‌ڕيبوه‌وه ديوی ئێران، و له‌وانه جێگه بۆ پێنج سه‌د هه‌زاريان زامين كراوه، و كۆمه‌ڵه‌كه‌شيان (وڵاته‌كه‌يان) خۆی بۆ مليۆنێك په‌ناهه‌نده (دوو سه‌د هه‌زار خێزان) ئاماده كردوه. سه‌رۆك كۆمار، هاشيمی ڕ‌‌ه‌فسه‌نجانی ئه‌مری ده‌ركردبوو كه‌وا كارئاسانی فڕين و گومرگ و هاتوچۆی كۆمه‌ك له هه‌موو ئاستێكدا بكرێ. دياره كه‌وا خه‌ڵكی ئێرانيش كۆمه‌كی به‌خشيوه و په‌ناهه‌نده‌ش پاره‌يان له‌گه‌ڵ خۆيان هێناوه. پێداويستی سه‌ره‌كی كۆمه‌ك بۆ دابين كردنی شوێنی حه‌وانه‌وه (وه‌ك خێمه و په‌توو) و خواردن بوو، نه‌وه‌ك ده‌رمان، وه نرخی شتومه‌كيش له بازاڕه‌كانی ئێرانی دا به ڕێژه‌ی سه‌دی چل زيادی كردبوو و به‌وه ئه‌ركی هه‌موو لايه‌ك قورستر بووبوو. له دوای فشار، و له به‌رامبه‌ر دواخستنه‌كاندا، ئێرانيه‌كان بڕيارياندا كه به فڕۆكه‌يه‌كی تايبه‌ت بمانبه‌ن بۆ سه‌ر سنوور.
هه‌ينی، ١٢ی ئه‌پريل
سواری فرۆكه‌كه بووين، به‌ره‌و شاری (سنه). كه له ئاسمان بووين، هه‌وال هات و گوتيان ڕه‌شه‌با و بارانێكی سه‌خت له شاری سنه باريوه، بۆيه بڕياريان دا بمانبه‌نه ورمێ (ئه‌روميه) و له‌وێوه بۆ (خانه، پيرانشه‌هر). كه له فڕۆكه‌خانه‌ی ورمێ دابه‌زين، ته‌واوی وه‌فده‌كه‌يان بردينه ڕێستورانێك بۆ نانی نيوه‌ڕۆ. به‌و ڕه‌مه‌زانه، ته‌واوی مه‌سئول و پاسه‌وانه ئێرانيه‌كانمان به ڕۆژوو بوون، و به ديارمانه‌وه بوون هه‌تا نانمان ته‌واو كرد. دوايی، ئوستاندار (پارێزگار)ی ئه‌روميه (ئاغای سه‌عاده‌ت) وانه‌يه‌كی سياسی و مرۆڤايه‌تی پێشكه‌ش كردين و ئه‌وجا سێ له پزيشكه په‌ناهه‌نده‌كانی كوردی عيراقی پێشكه‌ش كردين، ئه‌وانيش حه‌مه نه‌جم جاف و له‌تيفه موحه‌ممه‌د ڕه‌شاد و عوسمان حه‌مه موراد بوون. ئه‌وانه‌ی بانگ كردبوو بۆ ئه‌وه‌ی كه وه‌ك په‌ناهه‌نده و شايه‌دحاڵ، باسی سه‌ختی بارودۆخی ئاواره‌كان و باری ته‌ندروستی و پێداويستی په‌ناهه‌نده‌كان بكه‌ن.
ئه‌وجا به پێنج پاس وه‌فده‌كه‌مانيان برده فرۆكه خانه، و هه‌ليكۆپته‌رێك چاوه‌ڕێی ده‌كردين بۆ ئه‌وه‌ی بمانباته سه‌ر سنوور بۆ ديده‌نی ئاواره‌كان و وێنه گرتنيان. يه‌كێك له هاوه‌ڵه‌كانی من دواكه‌وت، و له‌به‌ر ئه‌و، پاسه‌كه‌ی ئێمه به هه‌ليكۆپته‌ره‌كه ڕانه‌گه‌يشت. ئيتر هه‌ر به‌و پاسه ئه‌و چه‌ند كه‌سه‌مان به‌ره‌و نه‌غه‌ده به‌ڕێ كه‌وتين و له دوای سێ سه‌عات و نيو گه‌يشتينه خانه. سه‌عات چوار و نيوی پاش نيوه‌ڕۆ بوو كه چوينه سه‌ر خاڵی سنوور، ئه‌و شوێنه‌ی كه به‌و قوڕ و بارانه خێزانی خاوه‌ن منداڵ و پير تێيدا ده‌په‌ڕينه‌وه ديوی ئێران.
چانسی يه‌ك له مليۆن
له سه‌ر سنوور، ديمه‌نی په‌ريشانی په‌ناهه‌نده‌كان زۆر غه‌مناك و دڵته‌زێن بوو، بۆيه هه‌موومان به دڵی پڕ خه‌م و په‌ژاره‌وه و به تاساوی هه‌ندێك وێنه‌مان گرت. له‌دوای چاره‌گه سه‌عاتێك، وه له‌به‌ر دره‌نگی كات، پاسه‌وان و شوفيره‌كه‌مان داوايان كرد كه سواری ئوتومبيل ببينه‌وه و به‌بێ چاوه‌ڕێ بگه‌ڕێينه‌وه بۆ ورمێ. هه‌ر له شاری خانه، له‌سه‌ر داوای نه‌فه‌ريكمان، پاسه‌كه له ته‌رمينال (گه‌راج) لايدا. دوو سێ نه‌فه‌ر چوون بۆ ده‌ست شوشتن، و من و ئه‌وانی تر به چاوه‌ڕێوه له پاسه‌كه دابه‌زين. دوايی، خه‌ريكی دووباره سواربوونه‌وه‌ی پاسه‌كه بووين، كه پێم كه‌وته ناو ده‌رگه‌ی پاسه‌كه، له‌و كاته‌دا يه‌كێك له دواوه به ده‌نگێكی به‌رز بانگی كردم. كه ئاوڕم دايه‌وه، (نه‌جات)ی خوشكم و (عه‌بدولمه‌جيد)ی مێردی بوون كه ئه‌وانه‌يش له ماوه‌ی حه‌وت ڕۆژی ڕابوردوودا له هه‌ولێره‌وه به پێيان، به خۆيان و سێ كۆرپه‌يانه‌وه، به‌ره‌و سنوور كه‌وتبوونه ڕێگه. ئه‌وان و سێ خێزانی تری خزم و كه‌سمان (به منداڵه‌وه) هه‌ر ئه‌و ڕۆژه په‌ڕيبوونه‌وه ديوی ئێران و خانه‌خوێيه‌كی خه‌ڵكی (نه‌غه‌ده)يان دۆزيبوه‌وه، و به نياز بوون بچنه لای.
ئه‌و چه‌ند ڕۆژنامه نووسه‌ی كه له‌گه‌ڵمدا بوون، بڕوايان به چاوی خۆيان نه‌ده‌كرد. كه له به‌ريتانيا بووم، پێش ئه‌وه‌ی سواری فرۆكه ببين، يه‌كێك له‌و ڕۆژنامه‌نووسانه ديمانه‌يه‌كی سه‌رپێيی له‌گه‌ڵم كرد و لێی پرسيم ئايا خزم و كه‌سم له ناو ئاواره‌كاندا هه‌يه، وه ئايا به نيازم به دوای كه‌سياندا بگه‌ڕێم، وه ئايا چانسی ديده‌نيان چه‌نده؟. بێ گومان وه‌‌ڵامه‌كانم به "نازانم" دايه‌وه، چونكه كه‌س له ده‌ره‌وه په‌يوه‌ندی به خزم و كه‌سيه‌وه نه‌مابوو وه به خه‌ياڵی كه‌سيشمان دانه‌ده‌هات كه به ڕێكه‌وتێكی وا يه‌كتر ببينيه‌وه. ئه‌گه‌ر فرۆكه‌كه‌مان چوبايه شاری سنه، وه‌يان ئێمه به هه‌ليكۆپته‌ره‌كه‌مان ڕاگه‌يشتباينايه، ئه‌وا ڕه‌نگه قه‌ت ماڵی خوشكم نه‌ده‌دۆزيه‌وه. ئه‌و جۆره ڕێكه‌وته يه‌ك له مليۆنه، ته‌نيا له فليمی هيندی و ميسریدا ده‌ديترێ!
پڕۆژه‌ی كۆمه‌ك
زۆربه‌ی ئه‌و خه‌ڵكه‌ی له گه‌لماندا گه‌يشتبوونه ئێران، هه‌ريه‌كه‌يان به پڕۆژه‌يه‌كی تايبه‌ت و بۆ ماوه‌ی دياريكراو له ئێران مايه‌وه. هه‌ر له‌و سه‌فه‌ره، كه گه‌ڕامه‌وه ورمێ، له‌گه‌ڵ لێپرسراوه‌كانی ڕێكخراوی مناڵپارێزی به‌ريتانی مامه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی به يه‌كه‌وه يه‌كه‌م بنكه‌ی ڕێكخراوه‌كه له ديوی ئێران دابنێين و به زووترين كات كاری كۆمه‌ك كردنی په‌ناهه‌نده‌كان ئه‌نجام بده‌ين. له‌گه‌ڵ داڤيد ماكداوڵ و جۆن سيمان و جۆن هيكس و ئه‌نتۆنی كاستێلۆ و ئاده‌م سميث و دوو كه‌سی تر، چه‌ند ژوورێكی ئوتێلێكمان له ورمێ به كرێ گرت و له‌وێوه پلانی كۆمه‌كی په‌ناهه‌نده‌كانمان دانا. له‌و ماوه‌يه‌دا، چه‌ندين چاوپێكه‌وتنمان له‌گه‌ڵ لێپرسراوانی (مانگی سور)ی ئێرانی لقی ورمێ ئه‌نجام دا. ئه‌وان زانياری شوێن و داتای په‌ناهه‌نده‌كانيان له‌لا بوو، له‌گه‌ڵ جۆری ئه‌و كۆمه‌كانه‌ی كه گه‌يشتوون وه‌يان پێويستن.
له مه‌ودای ئه‌و چه‌ند هه‌فته‌يه‌ی كه له‌و ناوه مامه‌وه، سه‌ردانی زۆربه‌ی هه‌ره‌زۆری شاره سنووری و كه‌مپه‌كانم كرد، هه‌ر له زێوه و خانه‌وه هه‌تا ده‌گاته شاره‌كانی سه‌ر به ناوچه‌ی سه‌رده‌شت و بانه و مه‌هاباد و بۆكان و سه‌قز و مه‌ريوان و ئۆردوگاكانی نزيك كرماشان و سنه. به سروشتی جوگرافی و ڕێگاوبانی كۆڕه‌و، خه‌ڵكی ناوچه‌ی دهۆك ڕوويان له سنووری توركيا كردبوو. به‌ڵام هی هه‌ولێر به‌ره‌و خانه ده‌هاتن، هی كۆيه و دوكان و ڕانيه و قه‌ڵادزه ده‌په‌ڕينه‌وه سه‌رده‌شت، وه خه‌ڵكی سلێمانی ده‌په‌ڕينه‌وه سه‌قز و بانه و مه‌ريوان و نه‌وسود، و خه‌ڵكی گه‌رميان و خانه‌قين ده‌په‌ڕينه‌وه و كرماشان و قه‌سری شيرين و ئيلام و شوێنه‌كانی خوارتری سه‌ر به پارێزگای باخته‌ران و كوردستان. زۆربه‌ی خه‌ڵكی كه‌ركوكيش به هه‌ولێر كۆيه و سلێمانی دا ڕايان كردبوو و هه‌مان ڕێگايان گرتبوه به‌ر.
حه‌وانه‌وه‌ی ئاواره‌كان
به پێی ئاماره‌‌كانی به‌رده‌ست (ئاغای پزيشيكان) و (ئاغای ئاردی) سه‌رۆك و كارگيڕی كۆمه‌ڵه‌ی مانكی سووری شاری (ورمێ)، هه‌تا ١٧ی ئه‌پريل ٤٥٠ هه‌زار ئاواره په‌ڕيبوونه‌وه ديوی (ئازربايجانی غه‌ربی). له‌وانه، ته‌نيا ۳٠٠ هه‌زاريان له سه‌رجه‌م ٢٢ كه‌مپ دا حه‌واندرابوونه‌وه. ئه‌وانه بريتی بوون له كه‌مپه‌كانی زێوه (سێگردكان) و نه‌غه‌ده و شنۆ و خانه و سه‌رده‌شت (مێرگه‌سه‌ر و جيهاد سامان و بێشه‌ب) و مه‌هاباد و ميانداو و بۆكان و سه‌لماس و خوئێ. يازده له‌و كه‌مپانه له كۆنه‌وه (له سه‌رده‌می ئه‌نفالی ١۹٨٨دا) دامه‌زرابوون، و يازده‌كه‌ی تريش تازه ده‌هات دابمه‌زرێن. سه‌دو په‌نجا هه‌زار ئاواره‌كه‌ی تر بێ ماڵ بوون و هه‌تا ده‌هات هی تريش ده‌په‌ڕينه‌وه. ته‌نيا له ناوچه‌ی خانه، ڕۆژانه بيست هه‌زار كه‌س ده‌په‌ڕيه‌وه، و په‌يتا په‌يتا ڕوويان له شاره‌كانی تر ده‌كرد. بۆيه‌ش له‌وێ، ئاواره‌كان هه‌تا نه‌غه‌ده و ورمێ و شنۆيه ده‌چوون به‌بێ گرفت. به‌ڵام له شاره‌كانی تر سوپای ئێرانی ڕێگه‌ی په‌رش بوونی لێ ده‌گرتن.
شێوازی گه‌يشتن و دامه‌زرانی ئاواره‌كان له زۆربه‌يان دا وه‌ك يه‌كتر بوو. له دوای په‌ڕينه‌وه‌يان، ڕێكخراوی (مانگی سور) و سوپا به پير ئاواره‌كانه‌وه ده‌هاتن و ده‌يانبردنه ئۆردوگا كاتيه‌كان، و له دوای چه‌ند ڕۆژێكدا ده‌يانگواستنه‌وه ئۆردوگا دامه‌زراوه‌كان (ئه‌گه‌ر شوێن په‌يدا ببوايه). ئه‌وانه خانوبه‌ره‌يان تێدا بوو و چادری تۆكمه‌ی عه‌سكه‌ريشيان له پاڵ دانابوون. له‌وانه‌دا، ئاو و خواردن و تيمارخانه‌شيان تێدا بوو. پزيشكی ئێرانی و به‌نگلاديشی و هه‌ندێكی په‌ناهه‌نده‌ی كوردی عيراقيشيان تێدا بوو. له هه‌ندێ شوێنی تر حكومه‌تی ئێران به گواستنه‌وه‌ی ئاواره‌كان ڕانه‌ده‌گه‌يشت. بۆ نموونه، له‌و ١٠٠-١٥٠ هه‌زار ئاواره‌يه‌ی له شاری خانه بوون، ته‌نيا ده هه‌زاريان گه‌يشتبوونه ئۆردوگا كاتيه‌كان، و باقيه‌كه‌ی له‌ناو شار مابوونه‌‌وه، وه‌يان به نيازی شاره‌كانی تر بوون. ئه‌و جۆره ئاواره بێ كه‌سانه، هه‌ريه‌كه و چاره‌ی بۆ خۆی ده‌دۆزيه‌وه‌ه. هه‌يان بوو به نرخی گران خانوی به‌كرێ ده‌گرت، وه‌يان له ماڵێكی شاره سنووريه‌كان به خۆڕايی و به شێوه‌يه‌كی كاتی ده‌حه‌وايه‌وه. جێگه‌ی شانازيه كه سه‌خاوه‌ت و هه‌ڵوێستی دلێرانه‌ی كوردی ئێران له‌و ڕۆژه ڕه‌شه‌دا دووپات بووه‌وه. ئاواره‌كان شايه‌تيان ده‌دا كه چۆن خێزانه‌كانی براكورده‌كانی شاره سنوری و دووره سنووريه‌كان، نوێنه‌ريان ده‌نارده سه‌ر ڕێگای ئاواره‌كان و به گوێره‌ی توانا ژماره‌يه‌كيان ده‌بردنه ماڵه‌وه، نان و ئاو و جلوبه‌رگ و شوێنی حه‌وانه‌وه‌يان بۆ ماوه‌ی چه‌ند ڕۆژێك دهدانێ، هه‌تا ئه‌و كاته‌ی كه چاره‌يان بۆ ده‌دۆزرايه‌وه.
ئاواره بێ ماڵ و حاڵه‌كان هه‌يان بوو له‌ژێر نايلۆنی پلاستيك، وه‌يان چادری ته‌نك، له‌به‌ر ئه‌و سه‌رمايه به‌حاڵ خۆیان داده‌پۆشی. هه‌ش بوو له ناو دوكانه به‌تاڵه‌كان و په‌نای كه‌لاوه و ديواره‌كاندا خۆی و منداڵه‌كانی ده‌پاراست هه‌تا ئه‌و كاته‌ی چاره‌يه‌كی بۆ ده‌دۆزرايه‌وه. بێجگه له سه‌رما، بارانيش حاڵی زۆريانی شڕ كردبوو. له ڕۆژی ١٨ی ئه‌پريل به هاوه‌ڵی (نه‌وزاد عه‌بدولحه‌ميد) چوومه شاری سه‌رده‌شت، كه قه‌ره‌باڵغترين شاری سنووری بوو و چوار به‌قه‌ده‌ر دانيشتوانه بنه‌ڕه‌تيه‌كه‌ی ئاواره‌ی لێ بوو. ئه‌و ڕۆژه و شه‌وی پێشتريش بارانێكی زۆر باری بوو و ئه‌و ناوه‌ی كردبوه قوڕو ليتاو. له هه‌ورازه‌كانی ناوشاردا، قوڕوليتاوه‌كه شۆڕ ده‌بوه‌وه و به‌سه‌ر نايلۆن و چادری ئاواره‌كاندا ده‌ڕۆيی و وه‌زعی لێ تێك ده‌دان. هه‌لبه‌ت ئه‌وانه‌ی ژێر نايلۆن و سه‌رشه‌قامه‌كان له‌لايه‌ن حكومه‌تی ئێرانه‌وه ناونوس نه‌كرابوون، بۆيه‌ش له دابه‌ش كردنی نان و خواردنيش بێ به‌ش كرابوون.
سه‌رما گرفتی هه‌ره مه‌زنی خه‌ڵكه‌كه بوو. له سه‌ری چياكاندا، به‌فر هه‌ر ده‌باری، به‌ڵام له شاره‌كاندا، با و بارانی به‌هار به‌رده‌وام بوو. له‌وه نه‌ده‌چوو كه خواردن گرفتێكی مه‌زن بێ. له هه‌ندێ له شاره‌كان نان (ئه‌ستوك و سه‌مون) به خۆڕايی دابه‌ش ده‌كران، به‌ڵام خواردنی تر به پاره بوو و زۆريش گران بوو. له‌و كاته، ديناری عيراقی به ٢٢ تومه‌ن بوو، كه به واتای ئه‌وده‌م دينار زۆر هه‌رزان بوو و شتومه‌ك بۆ عيراقيه‌كان زۆر به گران ده‌وه‌ستا. هه‌لبه‌ت، له‌به‌ر قهرهباڵغی و زێده‌بوونی كڕيار، له شاره سنووريه‌كان هه‌موو شتومه‌كێك گران ببوو.
ئه‌و كاته‌ی كه گه‌يشتمه بانه و سه‌قز، حاڵی زۆربه‌ی په‌ناهه‌نده‌كان له شاره‌كانی تر باشتر بوو. كه‌س له ژێر نايلۆن و ناو دوكانان نه‌بوو، به‌ڵام ئاواره‌كان له ناو ماڵ و مزگه‌وته‌كان به قهرهباڵغی دابين كرابوون. ئه‌و ئاوارانه له هه‌لسوكه‌وت و كۆمه‌كی حكومه‌تی ئێرانی له ناو ئۆردوگا كاتيه‌كانی ئه‌و ناوچه‌يه‌دا ڕازی بوون. ئه‌وانه خورما و په‌نير و په‌تاته و ميوه‌يان ده‌درايه، به‌ڵام به هه‌رخێزانێك ته‌نيا دوو په‌توويان درابويه، هه‌ندێكيشيان سۆبه‌ی عه‌لائه‌دينيان درابويه، بۆيه شه‌كوای هه‌ره مه‌زنيان له سه‌رما بوو. له يه‌كێك له كامپه كاتيه‌كانی سه‌قز، سه‌دو هه‌شتا منداڵ (له ژێر ته‌مه‌نی ١٤ ساڵ) له دايك و باوك و خزميان دابڕابوون و له ئۆردوگاكاندا به‌سه‌ر خێزانه‌كانی تر دابه‌ش كرابوون. نماينده‌ی يه‌كێتی نيشتيمانی كوردستان (كاك سالار) له‌و ئوردوگايه بوو و منداڵه بێ كه‌سه‌كانی ناونووس كردبوون و ناوه‌كانی ناردبووه ئێسگه‌ی يه‌كێتی بۆ ئه‌وه‌ی له ڕاديۆدا ناوه‌كان بخوێندرێته‌وه. له ماوه‌ی چه‌ند ڕۆژێكی پێشتر چه‌ندين منداڵيان به ساحێب كردبوه‌وه، وه‌يان به دايك و باوكيان شاد كردبوونه‌وه.
له شاری مه‌هاباد، له ٢١ی ئه‌پريل چاوم به ئاقای شه‌لماشی كه‌وت و گوتی شاره‌كه ١٦ هه‌زار ئاواره‌ی لێيه و ته‌نيا نيوه‌يان له ئوردوگاكان جێگايان بۆ كراوه‌ته‌وه، و ئه‌وانی تر له ناو ماڵ و مزگه‌وته‌كان ده‌ژين. له‌و سه‌فه‌ره‌دا، به سواری لۆريه‌ك چووبووم و له قافله‌كه‌ماندا سه‌د ته‌ن ئارد و بيست ته‌ن خۆراكمان بردبوو. ئاقای شه‌لماشی له‌گه‌ڵمان هات و باره‌كانيان له ئۆردوگايه‌كی مه‌هاباد دابه‌زاند و ئه‌وجا خولێكی به‌ناو ئۆردوگاكه پێ كردم. ئه‌و كامپه هه‌شت ڕۆژ له‌مه‌وبه‌ر دامه‌زرابوو، چه‌ند پزيشكێكی عيراقی له‌وێ كاريان ده‌كرد، و خزمه‌تی ئوردوگاكانی تريشيان ده‌كرد. دكتۆر ئه‌رده‌لان (تازه ده‌رچوی كۆليج بوو) و سه‌لاح (خاوه‌ن ئه‌زموون بوو) كه خۆيان په‌ناهه‌نده بوون، گوتيان كه له‌و ڕۆژهدا ٦٠٧ نه‌خۆشیان ديتبوو، وه له‌ماوه‌ی هه‌شت ڕۆژه‌كه‌ی پێشتريشدا شه‌ش هه‌زار نه‌خۆشيان چاره كردبوو، كه ۹٥ له سه‌ديان تووشی زكچوويی ببون. ده‌رمانيش بۆ نه‌خۆشيه ميكرۆبيه‌كان كه‌م بوو، بۆيه له‌و چه‌ند ڕۆژهدا، زياتر له بيست منداڵ به نه‌خۆشی مردوون.
له خانه و نه‌غه‌ده، چاوم به دكتۆر ئه‌رسه‌لان و چالاك سه‌يد عومه‌ر و سه‌لاح ئاكرێيی كه‌وت و ئه‌وانيش هه‌مان هه‌واڵيان دامێ. واته ئه‌وانيش ڕۆژانه ٦٠٠-٧٠٠ نه‌خۆشيان ده‌ديت و زۆربه‌شيان توشی نه‌خۆشی ميكرۆبی (زكچوو و كۆخه و هه‌ڵامه‌ت و نه‌خۆشی بڵاوی تری وه‌ك كێچ و ئه‌سپێ)، وه‌يان نه‌خۆشی دڵ و زه‌خت و شه‌كره و هی تر بوون. ڕۆژانه نزيكه‌ی حه‌وت تا ده‌كه‌سيان له‌لا ده‌مرد له‌به‌ر بێ ده‌رمانی. شايانی باسه كه ئه‌وانه‌ی له ئۆردوگاكان ده‌مردن، دۆكيومه‌نتی (شه‌هاده‌ی وه‌فات)يان پێده‌درا، به‌ڵام ئه‌وانه‌ی به ڕێگه‌وه، وه‌يان له سه‌ر جاده‌كان ده‌مردن، دۆكيۆمه‌نتی مردنيان نه‌ده‌درايه.
ئه‌نجامدانی پڕۆسه‌ی كۆمه‌ك
ئه‌نجامدانی كۆمه‌ك كارێكی ئاسان نه‌بوو له به‌ر زه‌حمه‌تی ڕێگاوبان، كه‌می شتومه‌ك، زۆری ئاواره، كه‌می زانياری و داتا و ئامار و هی تر. به‌ڵام له هه‌موويان ناخۆشتر مه‌سه‌له‌ی بيرۆكراسيه‌‌ت و گه‌نده‌ڵيی و شێوازی ته‌عامولكردنی ئێرانی بوو له‌گه‌ڵ ڕێكخراوه كۆمه‌كيه‌كانی بيانی. ئه‌وانه‌ش چاوه‌ڕوان كراو بوون، بۆيه به‌لای منه‌وه ئاسايی بوو، به‌ڵام به لای زۆربه‌ی بيانيه‌كان ببوه مايه‌ی دڵگرانيی. له‌ماوه‌ی مانگی ئه‌پريل و سه‌ره‌تای مايۆ، چاوم به نوێنه‌رانی ده‌يان ڕێكخراوی كۆمه‌كی جۆراوجۆری بيانی كه‌وت، كه ده‌هاتن و داوای زانياری و ئامۆژگاريان لێ ده‌كردين، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كه‌سيان پێشتر له‌وێ كاريان نه‌كردبوو و ئه‌زموونيان زۆر كه‌م بوو و متمانه‌شيان به زانياريه‌كانی كاربه‌ده‌سته ئێرانيه‌كان نه‌بوو.
يه‌كێك له كاره‌كانم ئه‌وه بوو له‌گه‌ڵ وه‌رگيڕێك (موته‌رجيمێك)ی فارسی و كاركه‌رێكی به‌ريتانی ياريده‌ده‌رم (به ناوی جۆن هيكس) بچمه فڕۆكه خانه‌ی ورمێ بۆ پێشوازی له گه‌يشتنی ئه‌و فرۆكه تايبه‌تانه‌ی كه كۆمه‌كی ڕێكخراوی مناڵپارێزی به‌ريتانيان ده‌گه‌ياند. له فرۆكه‌خانه‌كه، چه‌ندين جار كارمان لێ ئاڵۆز ده‌بوو له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌جياتی ده‌سه‌ڵاتێكی به‌رپرس، چوار ده‌سه‌ڵات هه‌بوون. كه ڕوخسه‌تم له پۆليسی فڕۆكه‌خانه وه‌رده‌گرت، ئه‌وجا پاسدار‌ه‌كان ڕێگه‌يان لێ ئاڵۆز ده‌كردم و ئيعتيرافيان به پۆليس نه‌ده‌كرد. ئه‌وجا ئه‌رته‌ش بازوويان ده‌رده‌هێنا و پاشان (ئيتيلاعات)ی ئێرانی داوای به‌ڵگه و دۆكيۆمه‌نتی كۆمه‌كه‌كانيان ده‌كرد. له زۆربه‌ی حاڵه‌تيشتدا فڕۆكه‌كان به دره‌نگی شه‌و ده‌گه‌يشتن و هه‌تا كاتژمێری سێ و چواری سه‌رله‌به‌يانی له فڕۆكه‌خانه ده‌ماينه‌وه. دوای دابه‌زاندنی په‌تو و جلوبه‌رگ و خواردن و كۆمه‌كه‌كانی تر له فڕۆكه‌خانه‌كان، وه له‌گه‌ڵ په‌يدا كردنی كه‌ل و په‌ل و خوارده‌مه‌نی تر له بازاڕه‌كانی ورمێ، ئه‌وجا ده‌بوايه لۆری و ماشێنی زل په‌يدا بكه‌ين بۆ گواستنه‌وه‌يان. بۆ مسۆگه‌ر كردنی گه‌ياندنی كۆمه‌كه‌كان به ئۆردوگا دياريكراوه‌كان، زۆربه‌ی جار خۆمان (من و ئه‌ندامه ئينگليزه‌كان) سواری لۆريه‌كان ده‌بوين و له‌گه‌ڵياندا هاتوچۆمان ده‌كرد. ئه‌و كاره هه‌ندێك جار مه‌ترسی تێدا بوو، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی لۆريه‌كان به دره‌نگی شه‌و يان گه‌ردی به‌يانی كۆمه‌كه‌كانيان ده‌گواسته‌وه، و له ده‌يان خاڵی پشكنينی پاسدار و ئه‌رته‌ش و ئيتيلاعات و پۆليسدا تێده‌په‌ڕين، ئه‌وه‌ش بێجگه له مه‌ترسی لابه‌لای تريش.