هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئاينده و ئه‌ركی پێشڕه‌وه‌كانی ديموكراسيه‌ت
هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئاينده و ئه‌ركی پێشڕه‌وه‌كانی ديموكراسيه‌ت
هاوڵاتی 21/4/2009
پی دی ئێف فايلی ئه‌و وتاره له خواره‌وه‌دايه
دلاوه‌ر عه‌بدولعه‌زيز عه‌لائه‌ددين
له ماوه‌ی حوكمڕانی كابينه‌ی پێنجه‌مدا، سه‌ركردايه‌تی يه‌كێتی و پارتی كه‌وتنه به‌رده‌م تاقی كردنه‌وه‌يه‌كی دێرين. له ساڵی ٢٠٠٦دا نێچيرڤان بارزانی وه‌ك ده‌ستنيشانكراوی سه‌رۆكايه‌تی كابينه‌ی پێنجه‌می حكومه‌تی كوردستان، پڕۆژه‌يه‌كی گه‌شبين و تێروته‌سه‌لی پێشكه‌ش به په‌رله‌مان و خه‌ڵكی هه‌رێم كرد. ئه‌و پڕۆژه‌يه به هه‌موو پێوانه‌يه‌كی سياسی، به‌ڵێنی شۆڕشێك بوو بۆ دامه‌زراندنی بنه‌ماكانی ده‌وڵه‌تی كوردی و ڕازی كردنی چينه‌كانی خه‌ڵكی هه‌رێم. ده‌سه‌ڵاتی سياسی يه‌كێتی و پارتی پشتگيریه‌كی بێمه‌رجیان خسته دوای به‌رنامه‌‌كه‌ی سه‌رۆك وه‌زيران. خه‌ڵكی هه‌رێميش به گه‌شبينی و پشوويه‌كی درێژه‌وه چانسیان به حكومه‌ت دا و به‌پێی توانا هاوكاریان كرد. هاوكات له ڕووی ده‌رامه‌ت و ڕه‌خسانی كه‌شی سياسی عيراقيه‌وه، به‌ختی كابينه‌ی پێنجه‌م له هه‌موو ئه‌وانه‌ی پێشتری زياتر بوو. بۆيه، هه‌ر له سه‌ره‌تاوه به‌لای خه‌ڵكه‌وه وابوو كه ئه‌گه‌ر ئه‌و كابينه‌يه به نيه‌تی جيددی خه‌ريكی دابين كردنی ئه‌وله‌ويه‌ته‌كانی هه‌رێم و دامه‌زراندنی دادپه‌روه‌ی كۆمه‌ڵايه‌تی بێ، ئه‌وا هه‌نگاوی مێژوويی به بزوتنه‌وه‌ی ميلله‌تی كوردستان ده‌نێت.
به‌ر له ههڵبژاردنی ئاينده، له حكومه‌ت چاوه‌ڕوان ده‌كرێ كه ئاوڕ له‌و چه‌ند ساڵه‌ی ته‌مه‌نی كابينه بداته‌وه، و به ڕاشكاوانه و بابه‌تيانه دياری بكات ئايا تا چ ڕاده‌يه‌ك له پڕۆسهی حوكمڕانی و جێبه‌جێكردنی به‌ڵێنه‌كانی ساڵی ٢٠٠٦دا سه‌ركه‌وتوو بوو؟ ئايا ده‌ستكه‌وت و داهێنان و گۆڕانكاريه ژيانگۆڕه‌كانی كامانه بوون؟ ئايا له داهێنانی كه‌ڵتوری سه‌رده‌ميانه‌ی ئيداره‌‌كردنی وڵات و پێشكه‌شكردنی خزمه‌تگوزاری و سه‌رفرازكردنی ياسا و كۆنتڕۆلكردنی گه‌نده‌ڵيی چی قۆناخێكی گرنگي بڕی تاوه‌كو هی تريان له‌سه‌ر بينا بكرێ؟ كاتێ سه‌رۆكی هه‌رێم و سه‌رۆكی كابينه‌ی حكومه‌ت و جێگره‌كانيان ئاوڕ له پڕۆژه و بڕياره‌كانیان ده‌ده‌نه‌وه، ئايا كاميان به سه‌ركه‌وتن و كاميشيان به فه‌شه‌ل له قه‌له‌م ده‌ده‌ن؟ له كه‌شی ديموكراتيدا وه‌ڵامی ئه‌و جۆره پرسيارانه ده‌بنه بنه‌مايه‌ك بۆ داڕێژتنی مانيفه‌ستۆی حيزبی حاكيم بۆ نوێكردنه‌وه‌ی ماوه‌ی حوكمڕانی، وه به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه ده‌بنه مانيفه‌ستۆی ڕه‌خنه‌گرانه‌ی ئۆپۆزيسيۆن بۆ پێشكه‌شكردنی به‌رنامه‌ی ئه‌ڵته‌رناتيڤ.
پرسياری هه‌نووكه‌يی بۆ چاودێر و ده‌نگده‌ران ئه‌وه‌يه، ئايا تاچی ڕاده‌يه‌ك ده‌سه‌ڵاتدارانی هه‌رێم (پارتی و يه‌كێتی) پابه‌ندن به ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردنێكی بێگه‌رد و وه‌ڵامدانه‌وه‌ی پرسياره ستراتيژيه‌كان و ڕازی كردنی ده‌نگده‌ران؟ ئايا ئۆپۆزيسيۆن له ئه‌رزی واقيعدا له مه‌وقيعێكی سياسی وادايه كه بتوانێ ڕه‌خنه له ئه‌‌دائی حكومه‌ت بگرێ، و ده‌نگ و متمانه‌ی ده‌نگده‌ران بۆ لای خۆی ڕابكێشێ؟ ئايا تا چ ڕاده‌يه‌ك ده‌نگده‌ران پشت به پڕۆسهی هه‌لبژاردن ده‌به‌ستن بۆ ئه‌وه‌ی دهسهڵات و ئۆپۆزيسيۆن مه‌جبوور بكه‌ن كه گۆڕانكاری بنه‌ڕه‌تی له سيسته‌م و بارودۆخی هه‌رێم به‌دی بێنن؟ له‌و وتاره‌دا، مێژووی ئه‌دای حكومه‌ت و باری ئۆپۆزيسيۆن و ئيختياره‌كانی به‌رده‌م خه‌ڵكی هه‌رێم تاوتوێ كراون و پێشنيازی تايبه‌ت به هه‌ڵبژاردنه‌كانيش كراون.
مێژووی ئه‌دای حكومه‌ته‌كانی پارتی و يه‌كێتی
له‌وه‌ته‌ی هه‌رێم له ڕكێفی سه‌ددام و ڕژێمی تاكڕه‌وانه‌ی بێگانه ڕزگاری بووه چه‌ندين فرسه‌تی بۆ ڕه‌خساوه كه ئه‌زموونی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستيانه دووپات نه‌كاته‌وه، و سه‌رله‌نوێ بنه‌مای ڕژێمێكی دادپه‌روه‌رانه دابڕێژێ و شێوازی ده‌سه‌ڵاتی ديموكراسيانه‌ی خۆماڵی تاقی بكاته‌وه. كه‌چی، ده‌سه‌ڵاتدارانی كوردی زوو بۆيان ده‌ركه‌وت كه‌وا بۆشايی ياسايی و شێوازی ڕۆژههڵاتيانهی حوكمڕانی جۆره به‌هه‌شێتكن بۆ پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندی تايبه‌ت. بۆيه له‌مه‌ودای چوارده‌ساڵدا هيچ هانده‌ر و فشارێك نه‌بوو بۆ ئه‌وه‌ی ده‌سه‌لاتدارانی لوتكه بێته ناو حكومه‌ته‌وه و له پڕۆسهی دامه‌زرانی ده‌وڵه‌تی ياسا به‌شداری بكه‌ن و خۆيشیان ملكه‌چی ئه‌و ياسايه‌بن كه هه‌رخۆيان دايده‌ڕێژن. له‌جياتيان به‌رده‌وامێتيان به كه‌ڵتوری حوكمی ڕۆژههڵاتيانهی تاكپه‌رستانه و كۆنه‌په‌رستانه و گه‌نده‌ڵپارێزانه دا، و به‌رده‌وامێتيان به هونه‌ری براداپڵۆسين و براسڕينه‌وه و براده‌مكوتكردن (و له هه‌ندێ حاڵه‌ت براكوژی) دا. ئيتر به‌ڵگه‌نه‌ويسته كه ئه‌و جۆره حوكمڕانيه ده‌بێته مايه‌ی په‌يدا بوونی ئافه‌تی موزمين و قه‌يرانی يه‌كله‌دوای يه‌‌ك و فه‌شه‌لی حوكمڕانی و لاواز بوونی وڵات به‌رامبه‌ر هه‌ڕه‌شه‌ی ده‌ره‌كی. له غيابی ديموكراسيه‌ت و ياسادا، سه‌ركرده‌كان بۆيان گونجاوه كه هه‌ڵه له‌دوای هه‌ڵه (جا به هه‌ڵه بێ يان به ئه‌نقه‌ست) بكه‌ن و له‌دواتر به‌بێ لێپرسينه‌وه و قه‌ره‌بووكردنه‌وه، به‌رده‌وامبن له سه‌ر هه‌مان نه‌هجی حوكمڕانی.
سه‌ركرده‌كان له‌دوای يه‌كگرتنه‌وه‌ی ئيدارهی يه‌كێتی و پارتی به‌ڵێنی ڕه‌فتارگۆڕينيان دا، وه دوو لوتكه‌كه‌ی دهسهڵات هاتنه ناو حكومه‌ت و بوونه هه‌ڵگری پۆستی سيادی له هه‌رێم و له ناوه‌ندی به‌غدا. به‌ڵام ئه‌وانه پۆسته سياديه‌كانيان له شانۆی نێودهوڵهتيدا بۆ به‌رزكردنه‌وه‌ی ئه‌ستێره‌يان و په‌ره‌پێدانی به‌رژه‌وه‌نديه‌كانيان به‌كارهێنا. له به‌غدا بوونه پێشڕه‌وی ديموكراسيه‌ت، كه‌چی له‌ناوه‌وه‌ی هه‌رێمدا خۆيان له گرفتی ڕۆژانه‌ی خه‌ڵك و له داهێنانی ديموكراسيه‌ت و ده‌وڵه‌تی ياسا دووره‌په‌رێز گرت. ده‌ره‌نجامی ئه‌و بێخه‌ميه ئه‌وه‌بوو كه په‌رله‌مان و دادگا به نيمچه ئيفليجی مانه‌وه، و پيشه‌ی حكومه‌تيش بووه ته‌سريفكردن و ڕۆژ ژماردن، به‌شێكی زۆری داهات و سامانی وڵات و هيممه‌تی خه‌لك به‌فيڕۆ چوون، كۆمه‌ڵگای ناوه‌وه‌و ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێم نه‌يانتوانی به‌گوێره‌ی پێويست به‌شداری له پڕۆسهی دامه‌زرانی وڵاتێكی شارستانی بكه‌ن، و كۆمه‌ڵگای وه‌به‌رهێنانی بيزنيسی ده‌ره‌كيش ئاماده نه‌بوو به ته‌وژمه‌وه بێته هه‌رێمه‌وه، و كاريگه‌ری كه‌مپه‌ينی لۆبيكردنی كورديش له شانۆی نێودهوڵهتيدا سه‌رچاوه‌‌ی گوڕ و مۆڕالی لێ وشك بوو. دياره كه مه‌ترسی به‌رده‌وامكردنی ئه‌و شێوازه‌ی به‌ڕێوه‌بردنی هه‌رێم هه‌ڵه و بێ ئه‌نجامه و له چه‌ندين لاوه زه‌ره‌ر له دۆزی هاوبه‌شی هه‌موو خه‌ڵكی هه‌رێم ده‌دات.
له چه‌رخی ئێستادا، كاروانی خه‌ڵكی ده‌وروبه‌ر و باقی جيهان له پێشبڕكێی قۆناخبڕيندايه، كه‌چی كاروانی هه‌رێم نه‌ك ته‌نيا نه‌كه‌وتۆته سه‌ر خه‌ت، به‌ڵكو ئاڕاسته‌ی هه‌نگاوه‌كانی به‌ره‌و دواوه‌يه. كه‌س چاوه‌ڕێ ناكات هه‌رێم به بازێك پێشكه‌وێ و ديموكراسيه‌ت له شه‌وڕۆژێكدا په‌يداببێ، به‌ڵام مايه‌ی نيگه‌رانيه كه ئيمڕۆ كه‌شی سياسی كوردستان زياد له ڕابوردوو ناله‌بار و شلۆقه و مه‌ترسی له‌ده‌ستدانی ده‌ستكه‌وته‌كانی پێشوو و فرسه‌ته‌كانی داهاتووی پێوه‌يه، كه‌چی هێشتا له كارو ڕه‌فتاری ده‌سه‌ڵاتی كوردیدا ڕه‌نگی نه‌داوه‌ته‌وه، وه‌ك بڵێی به‌لايانه‌وه بارودۆخ ئاساييه. ڕه‌نگه بڕيارده‌ره‌كان دڵنيابن له‌وه‌ی كه هه‌موو بوارێكی دهسهڵات وا له‌ژێر كۆنتڕۆڵدايه و مه‌جالی شله‌ژانی سيسته‌م كه‌مه. به‌ڵام ئه‌و جۆره دڵيناييه به ڕه‌زامه‌ندی و خۆشگوزه‌رانی خه‌ڵك پشتبه‌ست نيه، به‌ڵكو پشتبه‌سته به ده‌زگاكانی كۆنتڕۆڵكردنی جموجۆڵی ئۆپۆزيسيۆن و ده‌ربڕينی ده‌نگی ناڕه‌زايی. ئه‌وه‌يش بۆ خه‌ڵكی خاوه‌ن دۆز و خه‌ڵكی ده‌نگده‌ر نابێته مايه‌ی دڵنياكردنه‌وه.
توانای ده‌سه‌لات له پێشڕهوێتی كاروان
له هه‌موو هه‌ڵبژاردنێكدا، سه‌ركرده لوتكه‌ييه‌كانی حيزبه‌كان ده‌بنه سيمبۆڵ، و خه‌ڵكی ده‌نگده‌ر حيسابی پێشڕه‌وی وڵاتسازيان بۆ ده‌كات. خه‌ڵك له سه‌ر بنه‌مای مێژوو و ئه‌زموون و به‌جێگه‌ياندنی به‌لێنی پێشتريان بڕوا به به‌ڵێنی نوێيان ده‌كات. ئايا له‌نێو ده‌سه‌ڵاتدارانی كوردستان كێ بايی ئه‌وه‌نده خه‌مخۆری بارودۆخه و ده‌توانێ جيا له سه‌ركرده‌كانی تری حيزبه‌كه‌ی متمانه‌ی پێشڕهوێتی كاروان له ده‌نگده‌ران وه‌ربگرێ؟
هه‌ڵبه‌ته، زۆرن ئه‌وانه‌ی له‌ناوه‌وه‌ی ده‌سه‌لاتدا درك به هه‌ڵچوونی كه‌ش دهكهن، به‌ڵام كه‌من ئه‌وانه‌ی كه له مه‌وقيعی ده‌سه‌لاته‌وه ئاماده‌ن به پێچه‌وانه‌ی شه‌پۆڵی سه‌ركرده‌لوتكه‌ييه‌كان مه‌له بكه‌ن و ڕێگه له هۆكار وده‌ره‌نجامه مه‌ترسيداره‌كانی شلۆقيه‌كه بگرن. شۆڕشی گۆڕانكاری له هه‌رێمدا پێويستی به سه‌دان و بگره هه‌زاران پێشڕه‌وی مه‌يدانی هه‌يه كه هه‌ريه‌كه‌ی له چوارچێوه‌ی دهسهڵات و له نێو كۆمه‌ڵگای خۆيه‌وه به‌شداری له وڵاتسازی ديموكراسی بكا. دياره كه گرفت و ته‌گه‌ره‌ی هه‌ره‌مه‌زن له‌وه‌دايه كه هێشتا دوو لوتكه‌كه‌ی چه‌قی ده‌سه‌ڵاتی پارتی و يه‌كێتی قه‌ناعه‌تيان به‌و مه‌ترسيانه نه‌هێناوه، و قۆڵيان لێ هه‌ڵنه‌كردوه بۆ ئه‌وه‌ی پێشڕهوێتی له پڕۆسهی ڕيفۆرم و داهێنانی ياساسه‌روه‌ری و دادوه‌ری كۆمه‌ڵايه‌تی بكه‌ن. بۆيه‌ش ده‌سه‌لاتداره‌كانی ژێر لوتكه توانای سه‌رده‌رهێنيان نيه.
بێ گومان، ڕيفۆرمی سيسته‌م له به‌رژه‌وه‌ندی به‌رزی وڵات و ميلله‌تدايه، و له به‌رژه‌وه‌ندی خودی ئه‌و ده‌سه‌لاتدارانه دايه كه خۆيان به خاوه‌نی وڵات و به‌شێكی دانه‌بڕاو له ميلله‌ت ده‌زانن. له سه‌رده‌می بۆشايی ياساييدا، ده‌سه‌لاتدارانی كورتبين خه‌ريكی په‌يداكردنی سامانی زۆر و خێران، به‌ڵام ده‌سه‌ڵاتدارانی دووربين (واته پێشڕه‌وه‌كان) به‌رژه‌وه‌ندی تايبه‌تی خۆيان له چوارچێوه‌ی ياسای وڵاتێكی سه‌رفراز و ئازاده‌وه ده‌پارێزن. به‌ڵام به‌گشتی، هێشتا ده‌سه‌ڵاتدارانی كوردی ئه‌سيری سياسه‌تی كۆنه مه‌دره‌سه‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستن و له په‌نای ئيديعای مه‌ترسيه ده‌ره‌كيه‌كاندا بڕياری به‌رده‌وامكردنی شێوازی حوكمڕانی كۆنيان داوه. ئه‌وان هێشتا به به‌ڵگه‌وه نيشانيان نه‌داوه كه نياز و نيه‌تی پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندی گشتی و داهێنانی ديموكراسيه‌ت و دامه‌زرانی بنه‌مای وڵاتێكی مۆدێرنيان هه‌يه. هه‌ڵبه‌ته، به چاولێكه‌ری ئه‌وانيشه‌وه، زۆرينه‌ی لێپرسراوه‌كانی تری ناو هه‌ڕ‌‌ه‌می حوكمڕانی زياتر خه‌ريكی به‌رجه‌سته‌كردنی پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندی تايبه‌تن و ئاماده نين ببنه قۆچی قوربانی ڕيفۆرم. بۆيه‌ش جارێ له ئاستی ده‌سه‌ڵاتدا كه‌س به كاری جيدی خۆی له چاكسازی و ياساسه‌روه‌ری و داهێنانی ديموكراسیه‌ت نه‌كردۆته ساحێب، و به‌وپێيه‌ش به‌لای ده‌نگده‌رانه‌وه هێشتا كاروان به‌بێ پێشڕه‌وێكی ده‌سه‌لاتدار ماوه‌ته‌وه.
فرسه‌تێك بۆ ئۆپۆزيسيۆن
هه‌ڵبه‌ته، لاوازیه‌كانی ئه‌دای حكومه‌ت فرسه‌تێكن بۆ ئه‌وه‌ی ئۆپۆزيسيۆن بيانكاته به‌ڵگه بۆ ڕاكێشانی سۆزی خه‌ڵك و وا بكات ده‌نگده‌ره‌كان بير له ده‌سه‌ڵاتی ئه‌ڵته‌رناتيڤ بكه‌نه‌وه. به‌ڵام له ماوه‌ی ڕابوردوودا، چ هێزێكی يه‌كگرتوو به ناوی ئۆپۆزيسيۆن سه‌ری هه‌لنه‌دا. ئه‌وه‌ی هه‌بوو كۆمه‌ڵێك حيزبی به ڕێژه بچووك بوون و ئه‌وانيش له كابينه‌كاندا (به‌ڵام نه‌ك له ده‌سه‌ڵاتی بڕيارداندا) به‌شدار بوون، بۆيه‌ش هه‌ر نوسه‌ر و ڕۆژنامه‌كان ڕۆڵی ئۆپۆزيسيۆنيان ده‌ديت.
له ماوه‌ی ئه‌و ساڵه‌ی ڕابوردوودا، حيزبه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی دهسهڵات و گروپی تری ناو دووحيزبه ده‌سه‌ڵاتداره‌كه ده‌ستيان پێكرد كه وه‌ك بزوتنه‌وه‌يه‌كی ئۆپۆزيسيۆن (به‌ڵام به په‌رش و بڵاوی) هه‌ڵوێست بنوێنن. ئه‌و هێزانه ته‌گه‌ره‌ی ناوه‌كی و ده‌ره‌كی زۆريان له به‌رده‌مدايه و بۆيان ئاسان نيه به له‌ناكاوی ببنه هێزی ئه‌ڵته‌رناتيڤ. هێشتا هيچ لايه‌نێكی ئۆپۆزيسيۆن نيشانی نه‌داوه كه شێوازی بيركردنه‌وه و سياسه‌تكردن و ڕوانگه‌ی حوكمڕانينان جياواز ده‌بێت. له كاری ڕۆژانه‌ی ئێستاياندا نه‌يانسه‌لماندوه كه‌وا بايی ئه‌وه‌نده له ناخه‌وه ديموكراتن كه به‌هۆيه‌وه متمانه و ده‌نگی ده‌نگده‌ران وه‌ده‌ست بێنن. ئه‌زموون و مێژووی هيچ كام لايه‌نی ئۆپۆزيسيۆن نايسه‌لمێنێ كه ئه‌وانيش ده‌سه‌ڵاتیان بۆ خودی ده‌سه‌ڵاتدارێتی وه‌يان پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندی تايبه‌ت ناوێ، وه ده‌سه‌لاتيان بۆ ئه‌وه ده‌وێ كه پێشڕهوێتی كاروانی پێ بگرنه‌به‌ر و به ئاڕاسته‌ی دواقۆناخی سه‌رفرازی ببه‌ن. بۆيه ئه‌رك و ته‌حه‌داكانی به‌رده‌م ئۆپۆزيسيۆنه‌كان زۆر له هی ده‌سه‌ڵاتداران مه‌زنترن. ئه‌وانه پێويستيان به بيركردنه‌وه‌ی قووڵ و به‌رنامه‌ی درێژخايه‌ن و پشووی درێژ و په‌يداكردنی به‌ڵگه‌ی دڵنياكه‌ره‌وه‌يه. ئه‌و جۆره كه‌مپه‌ينه بۆ ڕازی كردنی توێژه‌جياكانی خه‌ڵك پێويستی به چه‌ندين ساڵی كاركردنه به نه‌هجێكی سه‌رده‌ميانه، وه ته‌نيا به چه‌ند هه‌فته‌يه‌كی كه‌مپه‌ينی هه‌ڵبژاردنێك نايه‌نه دی. بۆيه‌ش جێگای سه‌رسوڕمان نيه كه ده‌سه‌لاتدارانی هه‌رێم ترسی په‌يدابوونی ئۆپۆزيسيۆنی سه‌رتاسه‌ريان لێ په‌يدا نه‌بوو‌ه و به‌لای ده‌نگده‌رانيشه‌وه له ئۆپۆزيسيۆندا هێشتا پێشڕه‌وی سيسته‌می ديموكراسی سه‌ری هه‌ڵنه‌داوه.
ته‌نيا ئه‌ڵته‌رناتيڤ
ته‌نيا ئه‌ڵته‌رناتيڤ له‌به‌رده‌می خه‌ڵك ئه‌وه‌يه كه خۆی چاره‌نووسی خۆی دياری بكات و له ڕێگه‌ی ده‌نگدانه‌وه دهسهڵات مه‌جبوور بكات كه ڕێگه‌ی ڕيفۆرم بدات وه‌يان هه‌رخۆی بيگرێته به‌ر. به‌بێ هاندان و فشار و مه‌جبووركردن، ڕيفۆرم له سياسه‌تی حيزبی ده‌سه‌لاتدار و تاكڕه‌ودا نايه‌ته كايه‌وه. به‌ڵكو به پێچه‌وانه‌وه هه‌تا ده‌سه‌ڵاتی تاكڕه‌وانه به‌تواناتر و حوكمی درێژخايه‌نتر بێت، ئه‌وا باجه‌كه‌ی له‌سه‌ر دۆز و چاره‌نووسی ميلله‌ته‌كه‌ی زياتر ده‌بێت. ده‌گمه‌نن ئه‌و وڵاتانه‌ی كه خاوه‌ن سيسته‌می تاكڕه‌ون و له مه‌ودای ته‌مه‌نياندا ڕوویان به‌ره‌و ڕزين نه‌بووبێت. ده‌گمه‌نن ئه‌و وڵاتانه‌ی خاوه‌ن سيسته‌می ديموكراسی ياساسه‌روه‌رن و كه له‌گه‌ڵ تێپه‌ڕبوونی كاتدا ڕوويان به‌ره‌و پێشكه‌وتن نه‌بووبێ. خۆشبه‌ختانه، سه‌ره‌ڕای هه‌وڵه سڵكه‌ره‌وه‌كانی ده‌سه‌لاتی كوردی، ديموكراسيه‌ت خه‌ريكه له به‌غداوه به‌ره‌وده‌ر ته‌شه‌نه ده‌كات، به‌ڵام چه‌قاندنی له هه‌رێمدا پێويستی به هيممه‌تی ده‌نگده‌رانی هه‌رێمه.
ته‌نيا ڕێگا‌ی به‌رده‌می خه‌ڵك ئه‌وه‌يه كه پڕۆسهی ههڵبژاردنی ئه‌وجاره‌يان به فرسه‌تێكی مێژوويی بزانن و به ته‌وژمی جاری پێشتر به‌ره‌و سندوقه‌كان بچن. ئه‌گه‌رده‌سه‌ڵاتدارانی هه‌رێم نايانه‌وێ ئيمڕۆ پێشڕهوێتی كاروان بكه‌ن، ئه‌وا بێ گومان ناشيانه‌وێ ڕێگه‌ی دهسهڵات بۆ ئۆپۆزيسيۆن خۆش بكه‌ن. بۆيه هێشتا ئومێد هه‌رماوه كه ده‌سه‌ڵاتی كوردی له ڕێگه‌ی پڕۆسهی ده‌نگدانه‌وه مه‌جبوور بكرێ كه شێوازی حوكمڕانی ئێستاكه‌ی بگۆڕێ.
پڕۆسهی گۆڕانكاری بنه‌ڕه‌تی پێويستی به ده‌يان ساڵه، به‌ڵام له چركه‌ی ده‌نگدانی ئازاده‌وه ده‌ستپێده‌كات، بۆيه هه‌موو ده‌نگێكی ئازاد زه‌نگێكه، په‌يامێكه، ده‌سه‌ڵاتێكه، و مه‌سئوليه‌تێكه كه له ئه‌ستوی هه‌موو خاوه‌ن ده‌نگێكه. ئه‌ركی سه‌رشانی هه‌موو ده‌نگده‌رێكه كه هه‌وڵدات ئازادی ده‌نگه‌گه‌ی له ده‌ستێوه‌ردانی ده‌سه‌لات بپارێزێ و ڕێگه نه‌دات ده‌نگی به‌فيڕۆ بڕوات. وه ئه‌ركی سه‌رشانی لێژنه‌ی هه‌ڵبژاردن و حكومه‌ت و حيزبه‌كان و ڕۆژنامه نووس و چاودێرانه كه هه‌وڵده‌ن كه‌شی ده‌نگدانی ئازاد و نهێنی زامين بكه‌ن.
مۆنۆپۆڵی دهسهڵات و سه‌راتاكانی كه‌لێن
تا ئێستا، ده‌سه‌لاتدارانی كوردی توانيويانه به چه‌ندين شێوه‌ی ياسايی و ناياسايی به‌ڕ له ژێر پێی ده‌نگده‌ران ده‌ربهێنن و به‌رده‌وامێتی به مولكيه‌تی دهسهڵات بده‌ن. ئه‌وه‌ش وای كردوه كه له خۆیان دڵنيا و له‌خه‌ڵك بێمنه‌ت بن و حيسابێكی شايان بۆ ڕای گشتی خه‌ڵكی هه‌رێم نه‌كه‌ن. ڕژێمی ده‌نگدانی به ليسته‌يان داهێنا تاوه‌كو خه‌ڵكی ده‌نگده‌ر له بنه‌ڕه‌ته‌وه ئيخيتاری له‌به‌رده‌ستدا نه‌بێ. له‌جياتی ئه‌وه‌ی پارتی و يه‌كێتی بكه‌ونه پێشبڕكێی يه‌كتر و له ئه‌نجامدا يه‌كێكيان ڕۆڵی حكومه‌ت و ئه‌وی تريان ڕۆڵی ئۆپۆزيسيۆن بدينێ، كه‌چی به‌يه‌كه‌وه ليستی داخراويان دروستكرد و له هه‌مان پڕۆسه‌شدا زۆرينه‌ی حيزبه بچووكه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌لاتيشيان ڕازی كرد. دياره كه پارتی و يه‌كێتی به‌نيازن به‌هه‌مان شێوه، مۆنۆپۆڵی دهسهڵات هه‌تا ئاينده‌يه‌كی دوور و ناديار به‌رده‌وام بكه‌ن. به‌ڵام سه‌ره‌تاكانی كه‌لێن له سيسته‌مدا خه‌ريكه به‌ده‌ر ده‌كه‌ون.
ده‌نگی ناڕه‌زايی خه‌ڵك ئێستا گه‌يشتۆته ڕاده‌ی هه‌ستپێكراو. حيزبه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌لات سه‌ره‌ڕای نه‌گونجانيان و گرفتی ناوه‌كيان، به‌نيازن ئه‌و جاره‌يان به ليستی جيا دابه‌زن. يه‌كێتیش قڵيشێكی مه‌زنی تێ كه‌وتووه و ليستێكی جياواز وا له هه‌ناويدا سه‌ری هه‌ڵداوه و ته‌حه‌دای ده‌سه‌ڵاته‌كه‌يشی ده‌كات. له ديوی پارتيشدا جۆره نيگه‌رانی و ناڕه‌حه‌تيه‌ك له گه‌شه‌كردنی دۆخه‌كه په‌يدا بووه. هه‌ندێ له حيزبه ئيسلاميه‌كانيش (وه‌ك يه‌كگرتوو) جه‌ماوه‌ر‌يان له‌وناوچانه زۆره. بۆيه ئه‌گه‌ر ده‌نگده‌رانی ناوچه‌ی ژێر ده‌سه‌ڵاتی پارتی فرسه‌تی ده‌نگدانی ئازاديان لێ هه‌ڵكه‌وێ، له‌وانه‌يه ده‌رسێكی مێژوويی ئاراسته‌ی پارتی بكه‌ن.
ئه‌و گۆڕانكاريه ناوه‌كيانه‌ی هه‌رێم هاوكاتن له‌گه‌ل زيادبوونی فشاری به‌غدا و واشينگتن له‌سه‌ر هه‌رێم.
له‌وه‌ده‌چێ پارتی و يه‌كێتی مه‌جبوور بوونه كه له جاران زياتر كار بۆ ديموكراسيه‌تی عيراق و جوانكردنی ڕووكه‌شی ده‌ره‌كی حكومه‌تی هه‌رێم بكه‌ن، و دياره له ئاينده‌شدا هه‌وڵ ده‌ده‌ن خه‌ڵك دڵنيابكه‌نه‌وه و له هه‌مان كاتدا له ميسداقيه‌تی ئۆپۆزيسيۆن كه‌م بكه‌نه‌وه. په‌له‌په‌لی ئه‌و جۆره جموجۆڵه زياتر به يه‌كێتيه‌وه دياره، به‌ڵام به‌گوێره‌ی لۆژيك ڕه‌نگه پارتيش مه‌جبوور بێ هه‌ڵمه‌تی هه‌ڵبژاردن ده‌ستپێبكات، و به‌وه‌ش نه‌وه‌ستێ به‌ڵكه له كه‌مپه‌يندا هه‌وڵدات هاوكاری خه‌تی گشتی يه‌كێتیيش بكات.
ده‌نگدان و توندوتيژی
له‌گه‌ڵ ده‌ستنيشانكردنی ڕۆژی ده‌نگدان كه‌مپه‌ين و تاوله‌رزی هه‌ڵبژاردن له نێو سياسه‌تمه‌دار و حيزبه‌كان ته‌شه‌نه ده‌كات. كه‌ڵتوری كوردستان بۆ كه‌مپه‌ينی ڕازيكردنی ده‌نگده‌ران زۆر له هی وڵاته هه‌ژاره ئه‌فريكاييه‌كان ده‌كات. كه‌ڵتوری ده‌نگكڕين و ده‌نگفرۆشتن و ده‌نگپێدان و ده‌نگسه‌ندن و ده‌نگتۆقاندن و ده‌نگدزين و ده‌نگفڕێدان و ده‌نگبه‌فيڕۆدان و ده‌نگنه‌دان هه‌موويان له ئارادان. جا ئه‌و كڵتوره له داهێنانی ده‌سه‌ڵاتدا نيه، به‌ڵكو هه‌ندێ له سه‌ركرده كۆمه‌ڵايه‌تيه‌كانيش (وه‌ك هه‌ندێ سه‌ركرده‌ی ئايينی و سه‌رۆك عه‌شيره‌ت و سه‌ركرده‌ی حيزبه بچووكه‌كان) به‌شێكن له ياريه‌كه و فرسه‌تی هه‌ڵبژاردنه‌كان وه‌ك جۆرێك له بيزنيس به‌كار ده‌هێنن. وه‌ك دياره حيزبه ده‌سه‌لاتدار و سامانداره‌كان توانای مسۆگه‌ركردنی ده‌نگيان له‌و ڕێگايانه‌وه زياتره وه‌ك له ئۆپۆزيسيۆنی بێده‌سه‌لات و كه‌مده‌ره‌امه‌ت. بۆيه‌ش، جارێ هه‌تا ياسا سه‌روه‌ر نه‌بێ هه‌ڵبژاردن له كوردستان دادپه‌روه‌رانه نابێ.
له هه‌رێمدا هێشتا ميكانيزمی ههڵبژاردنی شه‌فاف پێناسه نه‌كراوه، چی جای پياده كردنی. هێشتا كه‌ڵتوری گواستنه‌وه‌ی دهسهڵات له حكومه‌ته‌وه بۆ ئۆپۆزيسيۆن باسی لێ نه‌كراوه، چی جای جێبه‌جێ كردنی له حاڵه‌تی دۆڕانی پارتی و يه‌كێتی. ئه‌زموون و مێژووی پارتی و يه‌كێتی وايده‌گه‌يه‌نێ كه‌وا ئاماده‌نين چه‌نگ به ئاسانی و به‌بێ توندوتيژی له دهسهڵات هه‌ڵگرن. مه‌ترسی گه‌وره له‌وه‌دايه كه ئاستی ناكۆكی و ململانێيه‌كان له سايه‌ی غيابی ده‌ستوور و ياساسه‌روه‌ريدا ڕه‌نگه بگه‌نه ئاستێكی مه‌ترسيدار، و ببنه هۆی ته‌قينه‌وه و په‌يدابوونی توندو تيژی. كه‌ڵتور و مێژووی سياسه‌تكاری له وڵاتی ئێمه‌شدا دڵنيايیه‌كی ئه‌وتۆ له‌و باره‌يه‌وه نابه‌خشێ، چونكه له كۆنه‌وه حيزبه كورديه‌كان به سه‌ركرده و بنكرده‌وه چاره‌ی كێشه‌كانیان زياتر به زمانی چه‌ك و بازوو كردوه به‌ر له ئه‌قل و حيكمه‌ت. له كڵتوری كورده‌واريشدا، برا و برا له‌به‌رامبه‌ر يه‌كتريدا توندوتيژترن و كێشه‌يان به زه‌بری خه‌نجه‌ر چاره دهكهن، كه‌چی له‌به‌رامبه‌ر بێگانه‌دا نه‌رموحه‌ليمن و حه‌زده‌كه‌ن وه‌ك خاوه‌ن حيكمه‌ت ڕێزيان لێ بگيرێت. ئه‌وه‌ش ڕه‌نگی له سياسه‌تی ده‌ره‌كی و ناوه‌كی كوردی داوه‌ته‌وه. سه‌ره‌ڕای ئه‌وانه‌يش، ده‌كرێ ههڵبژاردنی ئاينده له‌وانی تر جياواز بێ. هه‌تا ئه‌گه‌ر كه‌مپه‌ينيش ناياسيی و ناعاديلانه‌بێ، باهيچ نه‌بێ خودی ده‌نگدانه‌كه عاديلانه‌بێ و به گوێره‌ی ويستی ده‌نگده‌ر(نهێنی ئازاد) بێ. بۆ ئه‌وه‌ش پێويسته هه‌موو سندوقێكی ده‌نگدان له سه‌رتاسه‌ری كوردستان، هه‌ر له چركه‌ی ده‌ستپێكردنی ده‌نگدانه‌وه هه‌تا ژماردنی ده‌نگه‌كان، بكه‌وێته ژێر چاودێری بيلايه‌نان.
چاودێری سندوقه‌كان كێن؟
گرنگترين به‌شی پڕۆسهی به‌ديموكراسيكردنی وڵات بريتيه له مهسهلهی شه‌فافيه‌ت و نه‌زاهه‌تی ده‌نگدان. چاودێری كردنی سندوقی ده‌نگدان خزمه‌تێكی نيشتيمانیه و له به‌رژه‌وه‌ندی هه‌موو لايه‌نێكدايه. ئه‌ركی سه‌رشانی هه‌موو حيزب و ڕێكخراوه خاوه‌ن ليسته‌كانه كه هاوكاری چاودێران و لێپرسراوانی هه‌ڵبژاردن بكه‌ن، و خۆيشيان به باشترين شێوه چاودێری يه‌كتری بكه‌ن.
پڕۆسهی سه‌رپه‌رشتيكردن ئه‌ركی سه‌رشانی ليژنه‌‌ی سه‌رپه‌رشتی هه‌ڵبژاردنه، به‌ڵام ئه‌ركی كارئاسانكردن له ئه‌ستۆی حكومه‌تی هه‌رێمه. پێويسته حكومه‌تی هه‌رێم خولی ڕاهێنان بۆ هه‌زاران لاوی ڕۆشنبير له هه‌موو شار و شارۆچكه‌يه‌ك بكاته‌وه و ئامڕازی چاودێريكردن و به‌ڵگه‌كۆكردنه‌وه‌يان بۆ دابين بكات. ڕاهێنانی ئه‌و لاوانه جۆره ئيستيسمارێكه له ئاينده‌ی وڵات كه ئيمڕۆ فێری كه‌ڵتوری ههڵبژاردنی سه‌رده‌ميانه ده‌بن و له دواڕۆژدا هه‌ر ئه‌وانه سه‌ركردايه‌تی پڕۆسهی هه‌ڵبژاردن دهكهن.
پێويسته نوێنه‌رانی حكومه‌تی هه‌رێم، به‌هاوكاری ڕه‌وه‌ندی كورده‌واری و ڕێكخراوه لۆبيسته كورده‌كانی هه‌نده‌ران، هه‌وڵده‌ن په‌رله‌مانتار و كه‌سايه‌تی ناسراو و ڕۆژنامه‌نووسانی بيانی هان بده‌ن تا بۆ چاودێری سندوقه‌كان بچنه كوردستان. پێويسته حكومه‌تی كوردستان ئه‌ركی مه‌سره‌فكێشانی كه‌سايه‌تيه بيانيه‌كان بگرێته ئه‌ستۆ، وه نيشانی بدات كه دووحيزبه ده‌سه‌ڵاتداره‌كه‌ش به‌قه‌ده‌ر ئۆپۆزيسيۆن خه‌مخۆری ديموكراسيه‌تن. ئه‌گه‌ر ده‌سه‌لاتی كوردی نه‌يويست به‌و كاره پيرۆزه هه‌لبستێ، ئه‌وا پێويسته ڕه‌وه‌ندی كوردی هه‌نده‌ران ئه‌و ئه‌ركه بگرنه ئه‌ستۆ. له په‌رله‌مانی هه‌موو وڵاتێكی ديموكراسی، كۆميته‌ی بڵاوكردنه‌وه‌ی ديموكراسيه‌ت هه‌يه، كه هه‌رخۆيان ئاماده‌ن مه‌سره‌فی هاتوچۆی په‌رله‌مانتاران بكێشن. شايانی باسه كه‌وا ده‌سه‌ڵاتی كوردی حيسابێكی قوڵتر بۆ په‌رله‌مانتار و كه‌سايه‌تی بيانی ده‌كات وه‌ك له هی كوردی بێلايه‌ن، بۆيه‌ش پێويسته ته‌ركيزی كوردی هه‌نده‌ران له‌سه‌ر ناردنه‌وه‌ی بيانيه‌كان بێ. حيزبه ئۆپۆزيسيۆنه‌كانی هه‌رێميش ده‌توانن به‌گوێره‌ی توانا و پێويست هاوكاری له مه‌سره‌فكێشانی هه‌ندێ كه‌سايه‌تی بيانی بكه‌ن.
به‌ڵێنی حيزبه‌كان پێشی ده‌نگدان
به‌گشتی حيزبه كورديه‌كان خه‌ڵكی ده‌نگده‌ری كوردستان به ساده له‌قه‌له‌م ده‌ده‌ن، به‌و ئه‌زموونه‌ی كه‌وا مێژووی هه‌ڵه و تاوانی سياسی حيزبه‌كان هه‌رچی بووبێ ئه‌وا له دوا قۆناخدا هه‌ر توانيويانه ده‌نگيان مسۆگه‌ربكه‌ن. به‌ڵام له‌وه‌دا هه‌ڵه‌ن، چونكه خه‌ڵكی هه‌رێم جياوازی له‌گه‌ڵ خه‌لكی ده‌نگده‌ری هه‌ر وڵاتێكی تر نيه. زۆرينه‌ی خه‌ڵكه‌كه چاوكراوه و خاوه‌ن ئه‌زموون و حيكمه‌ته و له‌دوای هه‌ڵسه‌نگاندنی بارودۆخ و ئيختياره‌كان به‌گوێره‌ی به‌رژه‌وه‌ندیه گشتی و تايبه‌ته‌كان ده‌نگده‌دات. خه‌ڵكی نيشتيمانپه‌روه‌ری هه‌رێم هه‌رده‌م له ميحنه‌ت و پێچی مێژوويی چاره‌نوس سازدا پشتی سه‌ركرده‌كانی گرتووه. به‌ر له داهێنانی ديموكراسيه‌ت له‌عيراقدا، خه‌ڵكه‌كه مهسهلهی مافه سياسی و ناسنامه نه‌ته‌وه‌ييه‌كه‌یان پێ له خۆشگوزه‌رانی گرنگتر بوو بۆيه ده‌نگيان به پارتی و يه‌كێتی دا. هه‌ڵبه‌ته پارتی و يه‌كێتيش ئيستيغلالی ئه‌و ڕاستيانه‌يان به‌چاكی كرد. به‌ڵام له هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئاينده‌دا، له‌وانه‌يه هاوكێشه‌كان و بڕياری خه‌ڵك جياواز بن. دياره كه گرنگترين پێوانه بۆ ده‌نگدان په‌يوه‌نديان به به‌رنامه‌ی سه‌روه‌ر كردنی ياسا، و پته‌وكردنی ئابووری وڵات، و چاكردنی سيسته‌می خزمه‌تگوزاری، و ئه‌نجامدانی پڕۆسهی چاكسازی و پاراستنی مافی مرۆڤه‌وه‌يه.
وورده‌كاری ژێر ئه‌و پێوانانه‌ش ده‌كه‌ونه ژێر عه‌ده‌سه‌ی پشكنينه‌وه
ده‌سه‌ڵاتی كوردی له‌به‌رچاوی ميدياكان و له ڕووی ڕه‌خنه‌كاندا، به شێوه‌يه‌كی هونه‌رمه‌ندانه دان به گرفته‌كان و ته‌شه‌نه‌ی گه‌نده‌ڵيه‌وه ده‌نێن. لێره‌و له‌وێش كۆميته و لێژنه‌ی بێده‌سه‌لاتی بۆ داده‌نێن، و به‌وانه له ته‌وژمی ڕه‌خنه‌كان كه‌م ده‌كه‌نه‌وه. به‌ڵام هه‌وڵه‌كانی پێشووی دهسهڵات بۆ گۆڕانكاری سيسته‌م به‌ده‌گمه‌ن له ئاستی ڕووكه‌شی و پۆستگۆڕكێی سه‌ركرده ناوه‌نديه‌كان تێپه‌ڕيوه. دوا خۆهه‌ڵته‌كاندنی سه‌كردايه‌تی يه‌كێتی بۆ گۆڕانكاری ناو حيزب و حكومه‌ت به‌ڵگه‌ی زيندوون بۆ ئه‌وه.
له قۆناخی هه‌ڵبژاردندا، خه‌ڵكی ده‌نگده‌ری كوردستان چاوه‌ڕێی به‌ڵێنی جێگۆڕكێی سه‌ركرده‌كان نين، به‌ڵكو چاوه‌ڕێی شۆڕشێكی گۆڕانكاری بنه‌ڕه‌تين له به‌رنامه‌ی ئيدارهی حوكم و ژيانگوزه‌راندنی خه‌ڵك له هه‌رێمدا. هه‌رله پڕۆسهی ده‌ركردنی ياساوه بگره هه‌تا پياده كردنی هه‌موو لايه‌نێكی ته‌نفيزی. چاوه‌رێن شێوازی حوكمڕانی له تاكڕه‌ويانه ببێته ديموكراسی هاوزه‌مان له‌گه‌ڵ هی به‌غدا. ئيتر له ههڵبژاردنی ئاينده‌شدا به‌رنامه‌ی هه‌موو خاوه‌ن ليستێك (حكومه‌ت بێ وه‌يان ئۆپۆزيسيۆن) ده‌بێ له ماينفه‌ستۆيه‌كی تێروته‌سه‌لدا به ورده‌كاریه‌كانه‌وه بۆ ده‌نگده‌ران ڕوون بكرێته‌وه. ئاماژه بۆ هه‌موو ئه‌و جۆره گۆڕانكاريه بنه‌ڕه‌تيانه بكرێت كه ده‌بنه هه‌وێنی شۆڕشی وڵاتسازی سه‌رده‌ميانه. وورده‌كان دياريبكه‌ن به‌بێ به‌ڵێنی سه‌رپێيی و وه‌عزی مه‌لا ئاسايی، و به‌بێ خۆشاردنه‌وه له په‌نای شيعاراتی ڕووكه‌شی و هه‌ستبزوێن. به‌بێ قه‌وانی سه‌ردولكه‌ی سياسی و به‌كارهێنانی داستانی شه‌هيدان و خه‌باتی پێشمه‌رگه دێڕينه‌كان و كاره‌ساتی هه‌ڵه‌بجه و جێنۆسايدی ئه‌نفال وه‌ك سووته‌مه‌نی سياسی بۆ پڕۆپاگه‌نده‌ی هه‌ڵبژاردن. لێره‌دا ئه‌ركی سه‌رشانی هه‌موو ڕۆژنامه‌نووس و نووسه‌ر و ڕۆشنبيرێكی چاودێره كه مانيفه‌ستۆی ئه‌و لايه‌نانه شی بكه‌نه‌وه و يارمه‌تی ده‌نگده‌ران بده‌ن له‌وه‌ی كه به واقيعيانه مانيفه‌ستۆ و به‌ڵێنه‌كانی حيزبه‌كان هه‌ڵبسه‌نگێنن.
دواوشه
ئازادی و سه‌ربه‌خۆيی قه‌ت به‌بێ قوربانيدان به ده‌ست هيچ ميلله‌تێك نه‌كه‌وتووه. ديموكراسيه‌ت قه‌ت وه‌ك دياری پێشكه‌ش به هيچ ميلله‌تێك نه‌كراوه و ناكرێ. خه‌ڵكی هه‌رێم بۆ ماوه‌ی حه‌فتا ساڵ له ژێر حوكمی نه‌ژادپه‌رستانی به‌غدا ناڵاندی، به‌ر له‌وه‌ی بڕه ئازاديه‌كی له به‌شێكی هه‌رێم ده‌ستكه‌وێ. ئێستاش وا حه‌ڤده ساڵ چاوه‌رێی كردووه بۆ ئه‌وه‌ی له رێگه‌ی ده‌نگدانی ئازاده‌وه سه‌ركرده‌كانی خۆی ملكه‌چ بكات تاوه‌كو ديموكراسيه‌ت دابهێنن و عيزه‌ت نه‌فس و هه‌يبه‌ت و كه‌ڕامه‌تی كورد هه‌تاهه‌تايه بپارێزن. له‌به‌رژه‌وه‌ندی ده‌سه‌لاتداراندايه كه وڵاتی كوردستان سه‌رفراز بێ، ئازاد بێ، پێشبكه‌وێ و ببێته سمبۆڵی ديموكراسيه‌تی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست. به‌بێ ده‌نگدانی ئازاد، كاروانی دۆزی كورد و بارودۆخی هه‌رێم ڕوويان هه‌ر به‌ره‌و هه‌ردێر ده‌مێنێ و كورديش له سه‌ر شانۆی دونيادا هه‌ر به پاشبه‌گايه‌تی ده‌مێنێته‌وه.
كوردستان پێويستی به تاكه پێشڕه‌وی ديموكراسيه‌ت نيه تاوه‌كو ئازاد ببێ، به‌ڵكو پێويستی به هه‌زاران پێشڕه‌وه له گشت ئاست و مه‌يدانه جياجياكادا. هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌وجاره فرسه‌تێكن بۆ هه‌موو ديموكراتيخوازێك كه بيه‌وێ جله‌وی پێشڕهوێتی بۆ ئازادكردنی وڵات بگرێته ده‌ست. جياوازی له نێوان سه‌ركرده و پێشڕه‌و له دووربينی و له‌خۆبورده‌يی دايه. پێشڕه‌و سووڕه له‌سه‌ر گه‌يشتن به دواقۆناخ، وه مه‌جالی پاشكه‌وتن و كه‌مته‌رخه‌می به‌خۆی و به هاوخه‌باته‌كانی نادات. پێشڕه‌و له خۆيه‌وه ده‌ستپێده‌كات و ده‌بێته نموونه‌ی قوربانيدان. ئه‌و سه‌ركرده‌يه‌ش كه‌وا كۆلكه‌مه‌لا ئاسايی (به‌قسه‌م كه‌ن و به عه‌مه‌لم مه‌كه‌ن) جله‌وی كاروان ده‌گرێته ده‌ست، قه‌ت نابێته پێشڕه‌و. ميلله‌تێكيش جله‌وی كاروانی له‌ده‌ستی سه‌ركرده‌ی وا بێ قه‌ت ئازاد نابێ.