ڕۆڵی سه‌ركرده‌كان له هه‌ڵبژاردنی بێگه‌رد و ده‌نگدانی ئازاد
ڕۆڵی سه‌ركرده‌كان له كهمپهينی ياسايی و هه‌ڵبژاردنی بێگه‌رد و ده‌نگدانی ئازاد
هاوڵاتی 6/5/2009
دلاوه‌ر عه‌بدولعه‌زيز عه‌لائه‌ددين
هێشتا ده‌رگای كهمپهينی هه‌ڵبژاردنه‌كانی هه‌رێم به فه‌رمی نه‌كرابووه‌وه، كه به ته‌وژمه‌وه هه‌ڵمه‌ته‌كان له په‌نجه‌ره‌وه هه‌ڵيان كوتايه سه‌ر جاده و مينبه‌ره‌كانی ڕاگه‌ياندن. ئه‌و ده‌سپێكه به‌ركوڵيه نيشانه‌ی جيدديه‌تی هه‌ڵبژاردنه‌كان و ترسی سه‌ركرده‌كان له ده‌ره‌نجامه‌كان ده‌رده‌خات، كه ئه‌وه‌ش خۆی له‌خۆیدا ديارده‌يه‌كی چاكه و له به‌رژ‌‌وه‌ندی خه‌ڵكدايه. به كهمپهينی گه‌رم و گوڕی ياسايی و به شێوازی شارستانيانه كه‌ڵتور و ئه‌زموونی ديموكراسی ده‌وڵه‌مه‌ند ده‌بێ. به‌ڵام مه‌ترسی زۆر له چاودێران و خه‌ڵكانی هه‌رێم له‌وه‌دايه كه‌وا ئه‌گه‌ر سه‌ركرده‌كان كۆنتڕۆڵيان به‌سه‌ر گۆته و كه‌مپه‌يندا نه‌مێنێ، وه ڕێگه بۆ هه‌ڵمه‌تی نێگه‌تيڤ و تێكده‌ر خۆش بكه‌ن، ئه‌وا ڕه‌نگه ڕێگا بۆ ته‌قينه‌وه‌ی توندوتيژی و هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی ده‌ستكه‌وته‌كانی هه‌رێم خۆش بكه‌ن. پرسيار لێره‌دا ئه‌وه‌يه ئايا ده‌بێ كهمپهينی هه‌ڵبژاردن له‌سه‌ر چی بنه‌مايه‌ك بێ؟ ئايا ئه‌رك و مه‌سئوليه‌ته‌كانی سه‌رشانی سه‌ركرده‌كان چيه و چۆن دياری ده‌كرێ؟ ئايا مه‌ترسيه‌كان تا چ ڕاده‌يه‌ك واقيعين، و چۆن ڕێگه‌يان لێ ده‌گيردرێت؟
كهمپهينی ياسايی
كهمپهينی پێشبڕكێی سياسی نێوان ده‌سه‌لاتداران و ئۆپۆزيسيۆن پڕۆسه‌يه‌كی به‌رده‌وامه و هه‌تا له دوای ده‌نگدانيش پچڕانه‌وه‌ی بۆ نيه. بۆيه، زوو ده‌سپێكردنی كهمپهينی هه‌ڵبژاردن خۆی له خۆیدا گرفتێكی مه‌زن نيه. مه‌سه‌له جه‌وهه‌ريه‌كه بريتيه له شێوازی كه‌مپه‌ين و ناوه‌رۆكی په‌يامه‌كان. له ڕووی شێوازدا، پێويسته كه‌مپه‌ين كردن له چوارچێوه‌ی ياسادا بێ. ئه‌و ياسايه له به‌غدا و له هه‌رێمدا پێناسه كراوه، و مه‌سئوليه‌تی لايه‌نه فه‌رميه په‌يوه‌نديداره‌كان دياريكراوه. وه بێجگه له ده‌سته‌ی سه‌رپه‌رشتيكردن، ئه‌ركی حكومه‌ت و دادگا و په‌رله‌مانه كه ببنه چاودێر و هه‌ڵگری ميزانی ياسا، تا ڕێگه به پێشێلكردنی نه‌ده‌ن.
هه‌ڵبه‌ته ئه‌و جۆره گوته‌يه به‌ڵگه‌نه‌ويسته، به‌ڵام دياره كه ياسای هه‌رێم له پێشتردا هه‌ر وه‌ك مه‌ره‌كه‌بی سه‌ر كاغه‌ز بووه و هه‌ندێ له سه‌ركرده‌كان پێشی داروده‌سته‌كان پشتگوێيان خستووه. هێشتا هيچ جۆره به‌ڵگه‌يه‌كی دڵنياكردنه‌وه له ئارادا نيه، به‌ڵكو نيشانه‌كان وايده‌گه‌يه‌نن كه شێوازی كهمپهينی ئه‌و خوله‌ی هه‌ڵبژاردن له‌وانی پێشتر نێگه‌تيڤتر و تێكده‌رتر ده‌بێ و ڕه‌نگه خودی سه‌ركرده‌كانيش ڕۆڵی كاريگه‌ر له‌وه‌دا بدينن.
به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌شدا، هيوای گه‌شبينی هه‌رماوه چونكه پاراستنی ياسا و ئه‌نجامدانی كهمپهينی ياسايی له به‌رژه‌وه‌ندی ده‌سه‌لاتداران و خه‌ڵكانی تری ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌لاته، بۆيه‌ش له‌وانه‌يه زۆرينه‌ی سه‌ركرده خاوه‌ن حيكمه‌ته‌كان په‌يره‌وی ياسا و عورفی هه‌ڵبژاردن بكه‌ن. دياره كه پێشبينی كردن له كاتوساتی ده‌رپه‌ڕينی فيشه‌كه شێته‌‌كان ئاسان نيه، و سه‌ركرده‌كانيش ناتوانن ڕێگه له هه‌موو كارێكی لابه‌لايی تێكده‌ر بگرن، به‌ڵام بۆيان ده‌كرێ كه ميكانيزمی ڕێگرتن له توندوتيژی دابڕێژن و پياده‌ی بكه‌ن. بۆ نموونه، سه‌ركرده‌ی ليست و لايه‌نه‌كان ده‌توانن لێژنه‌ی به‌ڕێوه‌بردنی كه‌مپه‌ينیان پێك بێنن، و گۆته‌بێژ و نوێنه‌ره فه‌رميه‌كانيان دياريبكه‌ن و ئه‌وانيش له سياسه‌تی ليسته‌كه‌يان و سنووری ئازادی گۆته‌كانيان ئاگادار بكرێنه‌وه.
بنه‌مای كه‌مپه‌ين
به‌لای خه‌ڵكی ده‌نگده‌ره‌وه زۆر گرنگه كه له ووردی و به ئاسانی له په‌يامی لايه‌نه پێشبڕكێكه‌ره‌كان تێ بگه‌ن، به‌رله‌وه‌ی بڕيار له‌سه‌ر ئاڕاسته‌ی ده‌نگيان بده‌ن. ئيمڕۆ زۆران له خه‌ڵكی هه‌رێم بێزاری له شێوازی كهمپهينی حيزبه‌كان ده‌رده‌بڕن و زۆر له‌‌وانه‌يش ئاماده‌ی ده‌نگدان نين چونكه بێ هيوا بوونه و به‌لايانه‌وه جياوازيه‌كی ئه‌وتۆ نيه له‌نێوان ليسته‌كان و سه‌ركرده‌كان نه‌ماوه. بۆيه‌ش، ئه‌ركی سه‌رشانی حيزب و خاوه‌ن ليسته‌كانه كه ئه‌وجۆره هه‌ستكردنه‌ی خه‌ڵك ڕاست بكه‌نه‌وه و په‌يامی خۆيان به شارستانيانه و به زمانی ساكار بگه‌يه‌ننه ده‌نگده‌ران.
له به‌رژه‌وه‌ندی هيچ لايه‌نێكدا نيه كه كهمپهينی هه‌ڵبژاردن بايی ئه‌وه‌نده تاڵ و نێگه‌تيڤ و ژه‌هراوی بێ كه خه‌ڵكی ده‌نگده‌ر قێز له پڕۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن بكات. له‌به‌رژه‌وه‌ندی هيچ سه‌ركرده‌يه‌كيشدا نيه كه ئاستی كه‌مپه‌ينه‌كه دابه‌زێننه ئاستی ناوزڕاندنی كه‌سايه‌تی. كه‌ساندنی (شه‌خسه‌نه، پێرسنه‌ڵايز كردنی) كه‌مپه‌ين
جۆرێكه له گڵاوكردن و ده‌بێته مايه‌ی دابه‌زاندنی ئاستی شارستانێتی كه‌مپه‌ينه‌كه.
پێويسته كه‌مپه‌ينه‌كان ته‌نيا له‌سه‌ر بنه‌مای مانيفه‌ستۆ و به‌ڵێنی وه‌ڵامدانه‌وه‌ی پرسياره گرنگه‌كان بن. له‌سه‌ر به‌ڵێنی وڵاتسازی و چاكسازی و داهێنانی سيسته‌می ديموكراسی بن. له‌سه‌ر بنه‌مای پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندی گشتی هه‌رێم و خه‌ڵكی هه‌رێم بن. به مه‌به‌ستی داهێنانی كه‌ڵتوری سه‌رده‌ميانه‌ی ئيداره‌‌كردنی وڵات و پێشكه‌شكردنی خزمه‌تگوزاری و سه‌رفرازكردنی ياسا و كۆنتڕۆلكردنی گه‌نده‌ڵيی بن.
دياره كه ده‌بێ كهمپهينی دوو حيزبه ده‌سه‌ڵاتداره‌كه‌ی ناوحكومه‌ت له‌سه‌ر بنه‌مای به‌رگری كردن له ده‌ستكه‌وت و داهێنانه‌كانی سێ ساڵی ڕابوردووی كابينه‌ی پێنجه‌م بێ. لێيان چاوه‌ڕوان ده‌كرێ كه ڕه‌خنه‌له‌خۆگر بن و به مه‌به‌ستی چاكردن باسی سه‌ركه‌وتن و فه‌شه‌له‌كانی پڕۆژه و بڕياره‌كانيان بكه‌ن.
هه‌ڵبه‌ته ڕۆڵی ليسته‌كانی ئۆپۆزيسيۆنيش ئه‌وه ده‌بێ كه ڕه‌خنه‌ی دروستكه‌رانه له ئه‌دائی حكومه‌ت بگرن و به‌رنامه‌ی ئه‌ڵته‌رناتيڤ بخه‌نه به‌رده‌م ده‌نگده‌ران، و به به‌ڵگه‌وه نيشانی بده‌ن كه له ڕووی سياسی و پێشڕه‌ويه‌وه ئاماده‌ن بۆ ئه‌وه‌ی ده‌سه‌لات بگرنه ده‌ست، وه ئه‌گه‌ر ده‌سه‌ڵاتيان گرته ده‌ست ئه‌وا چاره‌نووسی خه‌ڵكی هه‌رێم ده‌كه‌وێته ده‌ستێكی ئه‌مين. پێويسته ته‌ركيزی كه‌مپه‌ينيان له‌سه‌ر ئه‌وه‌بێ كه قه‌ناعه‌ت به زۆرينه‌ی ده‌نگده‌ران بێنن كه خۆيان له به‌ڕێوه‌بردنی وڵاتدا له دوو حيزبه سه‌ره‌كيه‌كه باشتريان پێ ده‌كرێ.
ڕۆڵی ميديا
له هه‌موو هه‌ڵبژاردنێكدا، ميديا و ڕۆژنامه‌كان ده‌بنه مه‌زنترين مينبه‌ری كه‌مپه‌ين. هه‌ڵسوڕانی خودی ميديا و ڕۆژنامه‌كان له وڵاتانی خاوه‌ن سيسته‌می ديموكراسيدا وه‌ك هه‌موو جۆره‌كانی تری پيشه‌سازی به‌ڕێوه ده‌چن، و به‌هه‌مان شێوه ده‌كه‌ونه ژێر حوكمی بازاڕ و په‌يوه‌نديه‌كانی به‌رهه‌مهێنانی سه‌رمايه‌داری. واته، ته‌نيا ئه‌و ڕۆژنامانه‌ی كه خوێنه‌ری كڕياريان زۆره و داهاتی ڕێكلاميان زۆره توانای مانه‌وه‌يان هه‌يه به زيندوویی. حيزبه سياسيه‌كانيش له كاتی كهمپهينی هه‌ڵبژاردندا پاره له ڕێكلام سه‌رف ده‌كه‌ن و له‌جياتی ته‌نيا ڕۆژنامه‌ی خۆيان (كه خوێنه‌ريان زۆر كه‌مه) به‌كار بهێنن، ڕێكلامه‌كانيان له‌و ڕۆژنامانه و كه‌ناڵه تيجاريه‌كان بڵاو ده‌كه‌نه‌وه چونكه خوێنه‌ريان زۆره.
له كه‌شی نائاسايی كوردستاندا حيزبه‌كانی گۆڕه‌پان خاوه‌نی ڕۆژنامه و كه‌ناڵی ڕاگه‌ياندن و كۆمپانيای لايه‌نگيرن. حيزبه ده‌سه‌لاتداره‌كان خاوه‌نی چه‌ندين تۆڕی زه‌به‌لاحی ميديان، ته‌نانه‌ت زۆربه‌ی چه‌قه‌كانی ده‌سه‌لاتی ناوه‌وه‌ی حيزبه‌كانيش خاوه‌نی مينبه‌ری تابيه‌تی خۆيانن. له ده‌ره‌وه‌ی ئه‌وانه‌شدا، ميديای به‌ناو بێلايه‌ن وه‌يان سه‌ربه‌خۆ هه‌ن به‌ڵام ئه‌وانيش له‌گه‌ڵ كه‌شی ناهه‌مواری هه‌رێم تووشی ده‌ستێوه‌ردان و كاريگه‌ری نفوزی سياسه‌تمه‌داران بوونه.
هه‌ڵبه‌ته، ئاساييه ئه‌گه‌ر ڕۆژنامه سه‌ربه‌خۆكان و سه‌رنووسه‌ره‌كانيان ڕا و لايه‌نگيرێتی خۆيان بۆ سياسه‌تی حيزبێك ده‌رببڕن، به‌ڵام ئه‌ركی سه‌رشانی خاوه‌ن ڕۆژنامه‌كانه كه بابه‌تيه‌تی نوسراوی په‌يامنێره‌كانيان و نوسه‌ره‌كانيان له‌ده‌ست نه‌ده‌ن و ڕۆڵی چاودێر و ڕه‌خنه‌گرێتی دروستكه‌رانه له‌ده‌ست نه‌ده‌ن. زۆربه‌ی ڕۆژنامه‌كانی كوردستان ئه‌و ڕۆڵانه‌يان ديوه، زۆرله‌وانه‌يش باج و قوربانیيشيان بۆ ئه‌و ڕۆڵه پيشه‌ييانه داوه. هاوكات، ڕۆژنامه و ڕۆژنامه‌نووسی نامه‌سئوليش له‌ونێوه‌دا هه‌ن و ڕۆڵی نێگه‌تيڤیان ديوه و به‌هانه و پاساویان داوه‌ته ده‌ست ده‌سه‌ڵاتداران تاوه‌كو ڕۆڵی دروستكه‌رانه‌ی ڕۆژنامه‌كان به‌گشتی بشێوێنن. بۆيه، ئه‌ركی سه‌رشانی سه‌رنووسه‌ره‌كانه كه ڕێگه‌ی ئه‌و جۆره شێواندنه نه‌ده‌ن، وه ڕێگه‌ش نه‌ده‌ن كه سياسه‌تكاران مينبه‌ره‌كان بۆ كهمپهينی نێگه‌تيڤ و تێكده‌ر به‌كار بهێنن.
ده‌نگدان و چاودێری
به به‌راووردی له‌گه‌ڵ جيهانی شارستانی، كه‌ڵتوری ده‌نگدان له هه‌رێمدا مايه‌ی شه‌رمه‌زاريه. له هه‌ڵبژاردنه‌كاندا، ته‌نانه‌ت هه‌ڵبژاردنی ناوه‌كی حيزبه‌كاندا، كه‌لتوری ده‌نگكڕين و ده‌نگفرۆشتن و ده‌نگتۆقاندن و ده‌نگدزين و ده‌نگبه‌فيڕۆدانه‌وه هه‌رده‌م به زيندووی په‌يڕه‌وی كراوه، و به‌ڵگه‌كانيش وايده‌گه‌يه‌نن كه له هه‌ڵبژاردنی ئه‌و جاره‌يشيان ديسانه‌وه په‌يڕه‌وی ده‌كرێ. ئه‌و كه‌ڵتوره تايبه‌ت نيه به ده‌سه‌ڵاتدارانی ئيمڕۆ، به‌ڵكو به ڕاده‌ی زۆر يان كه‌م ئۆپۆزيسيۆن و خه‌ڵكانی خاوه‌ن نفوزی كۆمه‌ڵگاش و سه‌ركرده‌ی كۆمه‌ڵايه‌تی و عه‌شايه‌ری و ئاينیش به‌شداريان له‌و دياردانه كردوه، و ده‌نگی خۆيان و ده‌ورو ده‌روێشه‌كانيان وه‌ك بيزنيس به‌كارهێنراوه. به‌ڵام ئه‌و ديارده ناشرينانه جارێ وا به ئاسانی له كه‌ڵتووردا وون نابن، به‌ڵكو له‌گه‌ڵ گه‌شه‌كردنی ديموكراسيه‌ت و كۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی و له‌ژێر سايه‌ی ياسا سه‌روه‌ريدا وورده وورده به‌ره‌و كه‌مبوونه‌وه ده‌چن. بێگومان نابێ ئه‌وه بكرێته پاساو بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و دياردانه به‌رده‌وامبكرێن به‌ڵام گه‌ر واقيعيانه سه‌يركرێ، جارێ وا به له‌ناكاوی وون نابن.
ڕه‌نگه هه‌ندێ له سه‌ركرده‌ی حيزبه‌كان وايدابنێن كه ده‌نگدانی ئازاد و نهێنی له به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌واندا نيه. به‌ڵام ئه‌و جۆره بيركردنه‌وه ته‌سكه زۆر كورتبينه چونكه به گه‌شه‌كردنی ديموكراسيه‌ت هه‌ر خودی حيزبه جه‌ماوه‌ريه‌كانی ئيمڕۆ سوودمه‌ند ده‌بن و له به‌رهه‌می ديموكراسيه‌ت ده‌دروونه‌وه. ئه‌ركی سه‌رشانی لايه‌نه سه‌رپه‌رشتياره فه‌رميه‌كانه كه به پێی توانا هه‌وڵده‌ن كه‌شێكی وا بڕه‌خسێنن كه ڕێگه بۆ ده‌نگدانی ئازاد و نهێنی خۆش بكه‌ن. ئه‌ركی سه‌رشانی ده‌نگده‌رانه كه ڕێگه نه‌ده‌ن كه‌س له كاتی ده‌نگداندا ده‌ست له ده‌نگيان وه‌ربدات، و ده‌بێ هه‌ر خۆيشيان ببنه چاودێری ده‌نگی ئازاد و نهێنی خۆيان.
ئه‌ركی سه‌رشانی حكومه‌ته كه ڕێگه بۆ به‌شدارێتی چاودێرانی خۆماڵی و بيانی خۆش بكات و خولی ڕاهێنان بۆ چاودێرانی هه‌رێم دابين بكات و ژماره‌يه‌كی له‌بن نه‌هاتووی چاودێرانی بێلايه‌ن بخاته سه‌ر سندوقه‌كان و پڕۆسه‌ی ده‌نگژماردنه‌كانه‌وه. ئه‌ركی سه‌رشانی حيزبه‌كانه كه به شارستانيانه چاودێری ده‌نگدانی يه‌كتر بكه‌ن و ڕێگه به خۆيان نه‌ده‌ن كه كار له خۆيان و خه‌ڵكی ده‌نگده‌ر ئاڵۆز بكه‌ن. ئه‌و جۆره ئاڵۆزكردنه ده‌بێته مايه‌ی بێ متمانه‌يی خه‌ڵك به هه‌ڵبژاردن و بگره مايه‌ی ڕقهه‌ڵسانی ميلله‌ت له سه‌ركرده‌كان.
ئه‌ركی سه‌رشانی كوردی هه‌نده‌رانه كه به پێی توانا هه‌وڵده‌ن چاودێرانی بێا‌نی ڕازی بكه‌ن كه له هه‌رێمدا به‌شداری له چاودێری بكه‌ن. له وڵاتانی ديموكراسيدا، ڕێكخراوی تايبه‌تمه‌ند به په‌ره‌پێدان و بڵاوكردنه‌وه و چاودێری كردنی ديموكراسيه‌ت هه‌ن كه ئاماده‌ن بێنه هه‌رێم و مه‌سره‌فی هاتوچۆی خۆيشيان بگرنه ئه‌ستۆ. هه‌ڵبه‌ته، زۆر له‌وانه چاوه‌رێی بانگه‌وازی فه‌رمی حكومه‌تی به‌غدا يان هه‌رێم ده‌كه‌ن به‌ر له‌وه‌ی به‌شداری بكه‌ن، بۆيه ئه‌ركی سه‌رشانی حكومه‌ته كه به فه‌رمی ده‌عوه‌تنامه بۆ ئه‌و ڕێكخراوانه بنێرێت. وه پێويسته سه‌رۆكوه‌زيرانی هه‌رێم فه‌رمان بداته نوێنه‌ره‌كانی حكومه‌ت له‌و وڵاتانه هاوكاری كورده چالاك و لۆبيسته‌كان بكه‌ن و پێشوازی له خۆبه‌خشێنی ڕێكخراوه بيانيه پسپۆڕه‌كان بكه‌ن و پشتگوێيان نه‌خه‌ن و كارئاسانيشيان بۆ بكه‌ن.
مه‌ترسی توندوتيژی
هه‌ڵبژاردن له هه‌موو وڵاتێكی ديموكراسی وه‌ك جه‌ژن وايه، خه‌ڵك به ته‌وسه‌وه چاودێره و له‌زه‌ت له چاودێریكردنی ململانێ و پێشبڕكێی سياسی سه‌ركرده‌كان ده‌كات. به‌ڵام له هه‌رێمدا، كه‌ڵتوری پێشبڕكێی سياسی بايی ئه‌وه‌نده تاڵ و تاريك و نێگه‌تيڤ بووه كه دوورنيه له‌شوێنی جه‌ژندا تازيه‌ی گشتی لێ په‌يدابێت. ترسی زۆران له خه‌ڵكی هه‌رێم له كاره‌ساتی ته‌قينه‌وه‌ی توندوتيژی ترسێكی واقيعی و زيندووه، نه‌ك ته‌نيا چونكه پشتئه‌سووره به مێژوو و ئه‌زموونی براكوژی دوێنێ، به‌ڵكو له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هۆكار و هانده‌ری توندوتيژی زۆرن، هه‌رله خراپڕه‌فتاری تاكه‌كه‌سانه‌وه بگره هه‌تا ده‌گاته هێرشی نێگه‌تيڤی هه‌ندێ له سه‌ركرده زه‌قه‌كان و گۆته‌بێژه فه‌رميه‌كان.
جا له كاتی به‌رامبه‌ركێ و حاڵه‌تی كرژیدا، ته‌قاندنه‌وه‌ی بارودۆخ ئاسانه و ده‌كرێ لايه‌نێكی سێهه‌م (به ڕێكه‌وت بێ وه‌يان به ئه‌نقه‌ست، به ده‌ستی ناوه‌كی بێ وه‌يان ده‌ستێوردانی دراوسێكان) فتيله‌كه بخاته ناو باروده‌وه، به‌بێ ئه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات و ئۆپۆزيسيۆن ڕۆڵيان تێدا هه‌بێ. له‌وه‌ش ناچێ كه له حاڵه‌تی ته‌قينه‌وه‌دا هه‌موو سه‌ركرده‌كان نيه‌تی ڕێگرتن له ئاگر وه‌يان توانای ئاگر كوژاندنه‌وه‌يان پێوه ديار بێ. ئاستی ناكۆكی و ململانێيه‌كان له سايه‌ی غيابی ده‌ستوور و ياساسه‌روه‌ريدا ڕه‌نگه بگه‌نه ڕاده‌يه‌ك كه‌كۆنتڕۆلكردنيان زۆر زه‌حمه‌ت بێ.
هه‌ر له كۆنه‌وه، كاتێ كه سياسه‌تمه‌دارانی چه‌كداری كوردستان كه‌وتوونه‌ته ژێر هه‌ڕه‌شه‌ی نفوز و ده‌سه‌ڵات و سامان، هه‌رده‌م په‌نايان بۆ هه‌موو جۆره ئامرازێكی به‌رگری له‌خۆكردن و هێرشبردن بردووه. له كڵتوری كورده‌واريشدا، برا و برا له‌به‌رامبه‌ر يه‌كتريدا ئاماده‌ی سازش نين و كێشه‌يان به زه‌بری خه‌نجه‌ر چاره ده‌كه‌ن، ئه‌گه‌رچی له‌به‌رامبه‌ر بێگانه‌دا (بگره له به‌رامبه‌ر دوژمنی سه‌رسه‌ختدا) پڕاگماتين و عه‌قلانيه‌ت و حيكمه‌ت به‌كار ده‌هێنن.
ئه‌ركی ئارامی له ئه‌ستۆی كێيه؟
بێگومان ته‌قاندنه‌وه‌ی بارودۆخ له به‌رژه‌وه‌ندی هيچ لايه‌نێكی نيشتيمانیدا نيه، و ته‌نيا دوا سوودمه‌ند دوژمنه ده‌ره‌كيه‌كانن، كه ئه‌وانه هه‌رله ئێستاوه وه‌ك چاودێرێكی لايه‌نگير سه‌يری ڕووداوه‌كان ده‌كه‌ن. به‌لای دراوسێ دوژمن و نه‌ياره ته‌قليديه‌كانی هه‌رێم، كه‌شی هه‌ڵبژاردن به‌پيتترين بواره بۆ ده‌ستێوه‌ردان و ئاژاوه‌نانه‌وه له هه‌رێمدا، وه بۆ ئه‌سيركردنی دۆزی هه‌رێم چه‌نگيانه‌وه. وه فشاری هه‌ڵبژاردنيش له‌سه‌ر لايه‌نه ململانێكه‌ر و پێشبڕكێكه‌ره‌كانی هه‌رێم زه‌مينه بۆ سازشی نيشتيمانی و قه‌بوڵكردنی ده‌ستێو‌ه‌ردانی ده‌ره‌كی خۆشتر ده‌كات. بۆيه، ئه‌ركی سه‌رشانی هه‌موو سه‌ركرده‌كانه كه به‌وپه‌ڕی توانا هه‌وڵده‌ن له كاتی هه‌ڵمه‌ته‌كاندا فاكته‌ری توندوتيژی زه‌ليل بكه‌ن و خۆيان و ميلله‌تيان له ئافه‌ت بپارێزن. ئه‌گه‌ر سه‌ركرده بڕيارده‌ره‌كان هوشيار و هونه‌رمه‌ند نه‌بن و له‌ناخدا نيازی كۆنتڕۆڵكردنی بارودۆخيان نه‌بێت، ئه‌وا فتيلی يه‌كه‌م (جا له ده‌ستی هه‌رلايه‌نێك به‌ڕه‌ڵا ببێ) ده‌بێته پاساو بۆ ته‌قاندنه‌وه و جۆشدانی ئاگری براكوژی.
ئيمڕۆ سه‌قامگيری ئاسايش و ئارامی له هه‌رێمدا له ده‌ستی ده‌زگاكانی حكومه‌ت و له‌ژێر كۆنتڕۆڵی دوو حيزبه ده‌سه‌لاتداره‌كه‌دايه. به ژماره بێ وه‌يان به توانا، هه‌ر ئه‌وان ده‌ستيان به‌سه‌ر ڕووداوه‌كاندا زاڵه. بۆيه‌ش، چاوه‌ڕوانی حيكمه‌ت له‌وان ده‌كرێ و ئه‌ركی ڕێگرتن له توندوتيژی و كۆنتڕڵكردنی ئاگره‌كان له كاتی ته‌قينه‌وه‌ش هه‌ر له ئه‌ستۆی ئه‌واندايه. ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ته‌قينه‌وه‌ی توندوتيژی به‌ده‌ستی لايه‌نێكی توندڕه‌وی ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌لات وه‌يان لايه‌نێكی بێگانه‌ی ده‌ره‌كی هاته كايه‌وه، هێشتاش له حكومه‌ت و دووحيزبه ده‌سه‌لاتداره‌كه چاوه‌ڕوان ده‌كرێ كه ئاگره‌كان بكوژێنێته‌وه و ڕێگه له ته‌شه‌نه‌كردنی ڕووداوه‌كان بگرن.
پێويسته سه‌ركرده‌كانی حيزبه پێشبڕكێكه‌ره‌كان هێلی ته‌له‌فۆنی و ئيمه‌يلی گه‌رماوگه‌رميان له‌نێواندا بێ تاوه‌كو له چركه‌ی يه‌كه‌می هه‌رجۆره ته‌قينه‌وه‌يه‌كدا به‌هه‌موويانه‌وه هه‌وڵی په‌يوه‌ندی شه‌خسی بده‌ن و هه‌وڵی دامركاندنه‌وه‌ی دۆخه‌كه بده‌ن.
هه‌ڵبژاردنی ئه‌وجاره به‌جۆرێك جيدديه كه كرژی بارودۆخ و تاوله‌رزی كه‌مپه‌ين هه‌رله ئێستاوه گه‌يشتۆته ئاستی هه‌ستپێكراو. خه‌ڵكی هه‌رێم چاوه‌ڕێی ئه‌وه له سه‌ركرده‌كان ده‌كات كه مه‌سئوليه‌تی ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردنێكی بێگه‌رد و كه‌شێكی سه‌لامه‌ت بۆ ده‌نگده‌ران بڕه‌خسێنن. ئه‌ركی سه‌رشانی سياسه‌تمه‌دارانه كه ڕووی سياسه‌تكاری له كوردستاندا سپی بكه‌نه‌وه، و ئه‌زموونی ئه‌وجاره بكه‌نه فرسه‌تێك بۆ وه‌ده‌ستهێنانه‌وه‌ی متمانه‌‌ی خه‌ڵك و هه‌ڵبژاردنه‌كه بكه‌نه مايه‌ی شانازی هه‌موو هاوڵاتيه‌ك.